Słownik pojęć

  • Zabieg

    jest to część operacji wykonana w czasie obróbki jednej lub wielu powierzchni przedmiotu za pomocą jędnego lub kilku narzędzi jednocześnie, bez zmiany tych narzędzi... zobacz więcej

  • Zabierak tokarski (sercówka)

    prosty przyrząd umożliwiający nadawanie ruchu obrotowego wałkowi zamocowanemu w kłach tokarki zegarmistrzowskiej kłowej. Do grubszych wałków stosuje się tzw. sercówkę. Do cienkich wałków używa się zabieraków sprężystych, obejmujących wałek z dwóch stron, oraz zabieraków zaciskowych, które są mniej praktyczne, gdyż wymagają specjalnego przyrządu do ich rozwierania przy zakładaniu i wyjmowaniu wałka.

  • Zacisk (patrz: Uchwyt zaciskowy)

  • Zacisk (ściągacz)

    element wyposażenia tokarki zegarmistrzowskiej wrzecionowej, którym zaciska się przedmiot w uchwycie. Jest to jakby śruba z gwintem wewnętrznym nakręcanym na gwint uchwytu zaciskowego oraz łbem gładkim w postaci kółka wykonanego z tworzywa sztucznego. Przez pokręcanie tym kółkiem wciąga się uchwyt do wrzeciona, co powoduje zaciśnięcie walcowego przedmiotu.

  • Zaciski elektryczne (krokodylki)

    elementy zciskające przymocowane np. do końcówek przewodów miernika elektrycznego, służące do szybkiego łączenia z punktami pomiarowymi różnych układów elektrycznych na czas pomiaru. Docisk szczęk powoduje sprężyna umocowana na sworzniu łączącym szczęki.

  • Zaczep sprężyny (patrz: Sprężyna napędowa)

  • Zadzior

    ostry, nierówny występ na powierzchni lub krawędzi przedmiotu. Powstaje zwykle na skutek obróbki wiórowej, najczęściej na krawędziach wywierconych otworów.

  • Zagłębienie smarowe

    nawiercenie otworu łożyskowego w płycie zegara od strony zewnętrznej, służące jako zbiornik smaru. Rozróżnia się zagłębienia smarowe

    • stożkowe
    • kuliste
    Zagłębienie smarowe stożkowe jest łatwiejsze do wykonania. Zagłębienie smarowe kuliste stosuje się wtedy, gdy zależy nam na ładnym wyglądzie. W celu zapobieżenia pełzaniu smaru po zewnętrznej powierzchni płyty stosuje się czasem obok zagłębienia smarowego kulistego rowek z ostrą krawędzią.

  • Zakład Pomiarów Czasu MERA-PIAP, Warszawa

    zakład, który od roku 1966 przez kilka lat produkował kwarcowe zegary pierwotne okrętowe i stacjonarne.

  • Zakłady Maszyn Biurowych METRON (patrz: Metron)

  • Zakłady Mechaniki Precyzyjnej Błonie k. Warszawy

    zakłady mechaniki precyzyjnej BŁONIE produkowały przez kilka lat zegarki naręczne z części importowanych z ZSRR.

  • Zakłady Mechanizmów Precyzyjnych MERA-POLTIK

    zakład zajmujący się produkcją mechanizmów precyzyjnych, a w szczególności przyrządów kontrolno pomiarowych z zakresu pomiaru czasu oraz prędkości liniowej i obrotowej. Do grudnia 2009 roku działał pod nazwą Zakłady Mechanizmów Precyzyjnych "Mera Poltik" Sp. z o.o. W styczniu 2010 roku zmienił formę prawną i obecnie funkcjonujemy jako Mera Poltik Sp. z o.o. (źródło)

  • Zalot (patrz: Mechanizm bicia)

  • Zamek włosa

    końcowe urządzenie przesuwki, utrzymujące włos. Zamek włosa bregetowskiego składa się z dwóch jednakowych kołków (rys. Z.4.), a zamek... zobacz więcej

  • Zapadka (patrz: Urządzenie zapadkowe zwykłe)

  • Zapadka ciążeniowa (grawitacyjna)

    część zegara wtórnego z pojedynczą zworą obrotową, której zadaniem jest tłumienie zbyt dużego ruchu zwory, uwidaczniającego się drganiami wskazówki minutowej. Zapadka ciążeniowa ustala ruch zwory po każdym jej skoku i zabezpiecza przed jej cofaniem.

  • Zapadnik (patrz: Mechanizam bicia zapadowy)

  • Zapadowe urządzenie (patrz: Mechanizam bicia zapadowy)

  • Zapięcie bransoletowe (motylkowe)

    rodzaj zapięcia paska zegarka. Zapinane jak bransoleta, rozpinane po naciśnięciu przycisku lub mocnym odciągnięciu zamka. Po otwarciu zapięcia pasek się nie rozdziela na dwie części, lecz tworzy pętlę na tyle dużą by przełożyć zegarek przez dłoń. Zapewnia większe bezpieczeństwo, gdy pasek zostanie przypadkowo odpięty zegarek nie spada z ręki. (źródło)

  • Zaponowanie (caponowanie) (patrz: Lakierowanie)

  • Zaria, Penzeńska Fabryka Zegarków

    fabryka produkująca zegarki naręczne damskie.

  • Zarys zęba (patrz: Koła zębate)

  • Zastawka maltańska

    urządzenie służące w zegarku do ograniczania naciągu sprężyny napędowej (przekładnia okresowa), w celu wykorzystania najmniej zmiennego momentu... zobacz więcej

  • Zastawka naciągu (patrz: Zastawka maltańska)

  • Zastawka napędu

    urządzenie w budziku z jedną sprężyną napędową, zabezpieczające przed całkowitym rozwinięciem się sprężyny napędowej podczs sygnału. Na wałku sprężyny jest osadzony zębnik, który podczas sygnału obraca koło w kierunku oznaczonym strzałką, gdy występ koła oprze się o zęby zębnika, sygnał ustaje. Podczas nakręcania budzika koło obraca się w kierunku odwrotnym aż do miejsca, w którym nie ma zębów. Sprężynka zapobiega całkowitemu wyzębieniu się koła z zębnika.

  • Zastawka sygnału (patrz: Mechanizm budzenia w budziku)

  • Zastawka tokarki

    element wyposażenia tokarki zegarmistrzowskiej wrzecionowej, służący do unieruchamiania wrzeciona, np. na czas piłowania czopa kwadratowego.

  • Zatrzaśnik (patrz: Łańcuszek)

  • Zawieszenie przegubowe Cardana (patrz: Przegub Cardana)

  • Zawieszka wahadła

    część zegara, na której jest zawieszone wahadło. W dawnych zegarach wahadło zawieszano na nici lub drucie, albo na łóżyskach czopowych lub nożowych. Zawieszki wahadła druciane (rys. Z.8) mają zastosowanie w zegarach... zobacz więcej

  • Zawór helowy

    jego zadaniem jest umożliwienie cząsteczkom helu wydostanie się z zegarka. Potrzeba taka zachodzi najczęściej w przypadku dekompresji, gdy nurkujemy w dzwonie ciśnieniowym. Cząsteczki helu, które dostają się do zegarka podczas dekompresji szukają ujścia, co w pewnych przypadkach może doprowadzić do uszkodzenia zegarka. (źródło)

  • Zazębienie

    skojarzenie (połączenie) dwóch kół zębatych w taki sposób, że zęby jednego wchodzą we wręby drugiego, w celu przenoszenia ruchu obrotowego bez poślizgu z jednej osi na drugą. Prawidłowość współpracy kół zębatych zależy przede wszystkim od zarysu zębów. Każdy ząb powinien być dokładnie uformowany zarówno pod względem wielkości, jak i kształtu, aby przenoszenie ruchu odbywało się bez przerw i nie wykazywało nagłych zmian prędkości. Dlatego zarysy zębów wykonuje się według linii krzywych. Ewolwenty lub epicykloidy. Rozróżnia się:

    • zazębienie ewolwentowe
    • zazębienie cykloidalne

  • Zazębienie cykloidalne

    zazębienie, w którym zarysy zębów tworzą krzywe cykliczne.

    • epicykloida tworzy zarys głowy zęba
    • hipocykloida tworzy zarys stopy zęba
    W zazębieniu cykloidalnym koło podziałowe jest jednocześnie kołem... zobacz więcej

  • Zazębienie ewolwentowe

    zazębienie, w którym zarysy zębów tworzą odcinki ewolwenty. Odcinek przyporu ACE (rys. Z.12) jest częścią linii przyporu G1 G2, która w zazębieniu... zobacz więcej

  • Zazębienie palcowe (latarkowe)

    odmiana zazębienia cykloidalnego, w którym zęby zębnika zastąpiono kołkami – tzw. palcami (rys. Z.14). Zazębienie palcowe było dawniej stosowane w zegarach popularnych. Zębnik palcowy (latarkowy) ma osiem lub... zobacz więcej

  • Zazębienie zegarowe

    zmodyfikowane zazębienie cykloidalne. Modyfikacja polega na tym, że epicykloida tworząca zarys głowy zęba koła napędzającego została zastąpiona łukiem kołowym o promieniu tak dobranym, że łuk ten prawie pokrywa się... zobacz więcej

  • Zegar

    przyrząd do ciągłego pomiaru czasu. Zegary można podzielić na wykorzystujące do wskazań tarczę i wskazówki oraz np. symbole faz księżyca oraz cyfrowe – wykorzystujące do wskazań wyświetlacze ciekłokrystaliczne lub diodowe.
    W zegarach powszechnego użytku wskazania obejmują najczęściej godziny, minuty i sekundy. W niektórych zegarach i zegarkach stosowany jest także system kalendarzowy do wskazywania dni tygodnia, dat, faz Księżyca itp. W zegarach specjalistycznych stosuje się bardzo precyzyjne mechanizmy wskazywania i rejestracji czasu z dokładnością do ułamków sekundy.
    Rodzaje zegarów: ze względu na metodę pomiaru czasu można podzielić zegary na:

    • oparte na zjawiskach naturalnych i prostych zjawiskach fizycznych
    • oparte na bardziej skomplikowanych mechanizmach i zjawiskach fizycznych

  • Zegar Atmos (patrz: Atmos)

  • Zegar Shortta

    zegar składający się właściwie z dwóch zegarów wahadłowych współpracujących ze sobą. Zegary te są połączone ze sobą przewodami elektrycznymi, mogą więc być instalowane w odrębnych pomieszczeniach. Jeden z nich jest zegarem niezależnym, a drugi zegarem zależnym. Ich działanie charakteryzuje się tym, że wahadło zegara niezależnego waha się zupełnie swobodnie. Jedynym zakłóceniem jego ruchu jest to, że wahadło otrzymuje impuls napędowy co 30 s, natomiast wahanie wahadła zegara zależnego, pracującego jako urządzenie do mierzenia i wskazywania czasu, jest synchronizowane wahadłem zegara niezależnego. Z tego powodu zegary Shortta dorównują dokładnością chodu zegarom kwarcowym. Zegary Shortta były stosowane w instytutach naukowych i w obserwatoriach astronomicznych przed rozpowszechnieniem się zegarów kwarcowych i atomowych.

  • Zegar analematyczny

    zegar analematyczny jest odmianą zegara słonecznego. Klasyczny zegar słoneczny wykazuje okresowy błąd (do ±15 minut) związany z nachyleniem ekliptyki do płaszczyzny równika niebieskiego, a co za tym idzie, niejednostajnym tempem zmian rektascensji Słońca, objawiającym się zakreślaniem przez Słońce analemmy na nieboskłonie. W zegarze analematycznym błąd ten został skorygowany poprzez narysowanie zamiast linii godzinowych wydłużonych ósemek, oznaczonych znakami miesięcy na obwodzie. Efekt taki można byłoby również uzyskać w zegarach z tarczą zorientowaną horyzontalnie poprzez zmianę azymutu płaszczyzny gnomonu, co jednak musiałoby być stabelaryzowane, a opis zamieszczony przy urządzeniu; jeden z warszawskich zegarów ściennych ma tabliczkę z opisem równania czasu.

    W niektórych z zegarów – jak np. przed warszawskim Pałacem Kultury i Nauki, choć nie jest to akurat zegar analematyczny – funkcję gnomonu pełni człowiek, który stojąc w odpowiednim miejscu na tarczy, rzuca cień własną sylwetką na eliptycznym cyferblacie.

  • Zegar archeologiczny

    nazwa metody określania wieku reliktów archeologicznych na podstawie zawartości izotopu promieniotwórczego węgla C-14 (tzw. radiowęgiel) w ich substancjach organicznych.

  • Zegar astronomiczny

    najdokładniejszy zegar stosowany w obserwatoriach astronomicznych i laboratoriach pomiaru czasu. Służy do przechowywania (konserwacji) czasu wyznaczanego z obserwacji astronomicznych. Przez długi czas posługiwano się w obserwatoriach astronomicznych zegarem mechanicznym o różnych konstrukcjach z wychwytem Grahama i regulatorem wahadłowym. Od roku 1890 wprowadzono zegary ze swobodnymi wychwytami sprężynowymi, wychwytem Rieflera i wychwytem Strassera. Po wynalezieniu zegarów elektrycznych miejsce mechanicznych zegarów astronomicznych zajął zegar Shortta (zespolony). Obecnie stosuje się zegar kwarcowy oraz atomowy (cezowy) wzorzec częstotliwości. (źródło)

  • Zegar atmosferyczny (patrz: Naciąg ciśnieniowy)

  • Zegar atomowy

    połączenie zegara kwarcowego z oscylatorem atomowym; znane są z. a, amoniakalne i cezowe; w ich działaniu wykorzystano stabilność drgań wewnątrz cząsteczek amoniaku lub atomu cezu w oscylatorze drugiego stopnia; częstotliwość tych drgań nie podlega żadnym wpływom zewnętrznym; dokładność z. a. wynosi 0,000 001 s na dobę, co odpowiada odchyłce 1 s na 3000 lat. (źródło)

  • Zegar balansowy

    każdy zegar, którego regulatorem chodu jest regulator balansowy.

  • Zegar bateryjny

    zegar elektryczny lub elektroniczny zasilany prądem czerpanym z baterii (ogniwa). Należy nadmienić, że zegarki kwarcowe są także zasilane prądem z baterii, jednak nazwę zegar bateryjny stosuje się raczej tylko do zegarów domowych. Zegary bateryjne są o tyle praktyczniejsze od zegarów czerpiących prąd z sieci energetycznej, że nie są połączone przewodami z siecią, można więc je ustawiać w dowolnym miejscu. Wymagają jednak co pewien czas wymiany baterii.

  • Zegar bijący godziny (patrz: Mechanizm bicia)

  • Zegar biurkowy

    chodzik z regulatorem balansowym, wychwytem szwajcarskim, rzadziej kołkowym, o napędzie sprężynowym. Zegary biurkowe odznaczają się oryginalnymi rozwiązaniami obudów oraz estetycznym ich wykonaniem. Podobne do nich są zegary gabinetowe, ale mają nieco większe wymiary.

  • Zegar ciemniowy

    zegar używany w ciemni fotograficznej do odmierzania czasu naświetlania lub wywoływania zdjęć (zob. wyłącznik zegarowy; minutnik).

  • Zegar do kontroli bezsenności chorego

    zegar wyposażony w urządzenie sygnalizujące i papierową tarczę kontrolną. Co 15 minut zegar wydaje cichy i krótki sygnał, który chorego nie zbudzi. Jeśli chory nie śpi, naciska przycisk zastawki sygnału (zob. mechanizm budzenia w budziku) i zatrzymuje sygnał. Zatrzymanie sygnału przyciskiem powoduje znak na tarczy kontrolnej. Również po każdorazowym obudzeniu chory powinien nacisnąć przycisk zastawki, mimo że zegar nie dzwoni. Rano lekarz wyjmuje tarczę kontrolną z zegara i odczytuje czas bezsenności według znaków na tarczy oraz czas snu, podczas którego nie ma znaków. Wykres ten daje lekarzowi dokładną orientację o cierpieniu pacjenta, co ułatwia leczenie bezsenności.

  • Zegar do kontroli lotu gołębi

    zegar ustalający czas przelotu gołębi podczas zawodów. Zegary takie umieszcza się w miejscach hodowli. Po nastawieniu i uruchomieniu są plombowane przez Związek Hodowców Gołębi, urządzający zawody. Hodowcy przesyłają swoje gołębie do miejscowości startowej, skąd wypuszczają je w ustalonym czasie. Każdy gołąb ma na nodze założoną gumową obrączkę z numerami i odpowiednimi symbolami miejsca startu i mety. Gdy gołąb przyleci do swego gniazda, hodowca zdejmuje mu z nogi obrączkę, wkłada ją przez otwór w obudowie zegara do jednego z ośmiu pojemników i naciska dźwignię. Ruch dźwigni powoduje ostemplowanie czasu na taśmie papierowej i przesunięcie pojemników o jedno miejsce. W ten sposób pusty pojemnik jest przygotowany do włożenia następnej obrączki, a z poprzedniego już obrączki nie można wyjąć. Przy końcu zawodów, w ustalonym czasie, komisyjnie, zdejmuje się plomby z zegarów, wyjmuje wszystkie obrączki z pojemników i odczytuje z taśm czasy przylotu poszczególnych gołębi. Opóźnienie powstałe podczas chwytania gołębi, zdejmowania obrączek oraz błędy popełnione przy ustalaniu czasów wynoszące kilka sekund nie odgrywają w tym przypadku takiej roli, jak w innych dyscyplinach sportowych. Jednak stosowanie zegarów i wspomnianych metod postępowania zapobiega pomyłkom i ewentualnemu fałszowaniu wyników. Zegar do kontroli lotu gołębi składa się z trzech głównych zespołów:

    • mechanizmu zegarowego odmierzającego czas i przesuwającego cyfry urządzenia drukującego
    • urządzenia drukującego aktualny czas
    • urządzenia do przesuwania pojemników z obrączkami
    Są w nim stosowane mechanizmy zegarowe z regulatorem balansowym i napędem sprężynowym, o naciągu ręcznym cotygodniowym, a rozwiązania konstrukcyjne urządzeń drukujących lub w inny sposób znaczących czas oraz poszczególnych pojemników są bardzo różne.

  • Zegar domowy

    zegar używany w domu, w odróżnieniu od zegarów publicznych i noszonych oraz umieszczanych w innych pomieszczeniach. Zegary domowe to przeważnie zegary wahadłowe bijące, ścienne lub podłogowe. Chociaż budziki są także używane w domu, jednak nie odnosi się do nich tej nazwy.

  • Zegar dworcowy

    zegar umieszczany na dworcach kolejowych lub autobusowych. Jest to przeważnie zegar wtórny w obudowie zabezpieczającej mechanizm przed wpływami atmosferycznymi.

  • Zegar elektroniczny

    to urządzenie elektroniczne, które wyświetla czas w sposób cyfrowy w przeciwieństwie do zegarów analogowych, w których użyte są wskazówki. (źródło)

  • Zegar elektryczny

    każdy zegar zasilany prądem elektrycznym, nawet gdy tylko jeden z jego zasadniczych zespołów jest uruchamiany elektrycznie, np. zegar z naciągiem elektrycznym. Zegary elektryczne są zasilane prądem stałym z akumulatorów... zobacz więcej

  • Zegar fletowy

    zegar będący kurantem fletowym, naśladującym śpiew ptaków lub grę na flecie. Zegar fletowy jest najczęściej zegarem figuralnym, w którym ruchome figury poruszają się podczas wygrywania różnych melodii. Zasada działania zegara fletowego polega na wdmuchiwaniu sprężonego powietrza do piszczałek fletowych.

  • Zegar gabinetowy (patrz: Zegar biurkowy)

  • Zegar grający

    zegar wygrywający jakąś melodię w pewnych odstępach czasu, zwykle po wybiciu godziny. Mechanizmem grającym jest kurant dzwonkowy lub kurant fletowy albo pozytywka. W wielkich zegarach grających kołki w walcu kurantowym można przestawiać tak, aż uzyskuje się różne melodie. Nowoczesne zegary grające są wyposażone w kwarcowy mechanizm chodu oraz dwie lub więcej pozytywek, zmieniających się samoczynnie w pewnych odstępach czasu.

  • Zegar gwiazdowy

    zegar do odczytywania czasu w nocy z układu gwiazd. Składa się z czterech współśrodkowych krążków i dużej wskazówki.W celu odczytania czasu należy nastawić – na wprost małej wskazówki, połączonej z zewnętrznym krążkiem – aktualny dzień zaznaczony na jednym z krążków. Następnie, trzymając zegar uchwytem w dół, należy nastawić dużą wskazówkę tak, aby jej krawędź łączyła ostatnie dwie gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy i gwiazdę Biegunową. Liczba występów godzinowych na obwodzie zewnętrznego krążka wskazuje aktualną godzinę. Występy liczy się od środka uchwytu do wskazówki, zaczynając od strony lewej do prawej.

  • Zegar główny (patrz: Zegar pierwotny)

  • Zegar kaflowy (patrz: Zegar poziomy)

  • Zegar kalendarzowy

    zegar wskazujący nie tylko godziny, ale także datę, a więc dzień miesiąca i nazwę tygodnia. Niektóre zegary kalendarzowe wskazują również nazwę miesiąca oraz fazę Księżyca. Urządzenie kalendarzowe jest umieszczone na płycie mechanizmu pod tarczą zegara. Najbardziej skomplikowane urządzenia ma zegarek z kalendarzem.

  • Zegar kominkowy

    zegar domowy o średnich wymiarach, nazwany tak dlatego, że dawniej był umieszczany na kominku. Obecnie zegary takie stawia się na szafach, komodach i innych meblach. Mają one piękne stylowe obudowy drewniane lub metalowe, dlatego służą nie tylko do wskazywania czasu, ale i do ozdoby. Mechanizmy zegarów kominkowych są średniej jakości, zwykle połączone z mechanizmem bicia. Mają napęd sprężynowy regulator balansowy lub krótkie wahadło, niewidoczne na zewnątrz. Nakręca się je od strony tarczy.

  • Zegar kontrolny wejścia-wyjścia

    zegar służący do sprawdzania obecności pracowników w zakładach przemysłowych i handlowych. Zegar kontrolny drukujący jest wyposażony w urządzenie, które stempluje na karcie czas wejścia i czas wyjścia z zakładu. Każdy pracownik ma swoją kartę, którą wkłada w wycięcie znajdujące się w obudowie zegara i naciska dźwignię. W tym czasie urządzenie drukujące odbija na karcie dzień miesiąca, godzinę i minutę. Mechanizm zegara co minutę przesuwa cyfry drukujące. Do przesuwania datownika służy napęd dodatkowy, aby podczas naciskania dźwigni nie było przerw i zakłóceń w chodzie zegara. Nowsze zegary kontrolne są wyposażone w elektryczny, w pełni zautomatyzowany mechanizm drukujący, eliminujący naciskanie dźwigni. Zegary takie mają znacznie mniejsze wymiary oraz proste obudowy z tworzyw sztucznych. Włożenie karty kontrolnej w wycięcie obudowy uruchamia mechanizm drukujący, który odbija na niej datę i czas.

  • Zegar księżycowy

    to odpowiednik zegara słonecznego używany nocą, w którym światło słoneczne zastępuje światło Księżyca. Cień rzucany przez gnomon pada na powierzchnię z siatką współrzędnych umożliwiającą odczytanie aktualnej godziny w podobny sposób, jak podczas obserwacji dziennych. Zegar księżycowy wskazuje dokładną godzinę tylko o północy podczas pełni Księżyca, ponieważ górowanie Księżyca opóźnia się 48 minut na dobę. Żeby ustalić moment prawdziwej północy koniecznym jest zatem uwzględnianie tej zmiany, jak również informacja o tym, jak wiele dni dzieli od poprzedniej pełni. Bez uwzględniania tej różnicy odczytanie czasu jest niemożliwe. Funkcjonowanie urządzenia nocą zapewnia duża jasność Księżyca, co najmniej w okresie pełni.

  • Zegar kukułkowy

    Zegar sygnalizujący szczególnego rodzaju – wydaje charakterystyczny głos kukułki, często połączony z biciem zegara. Zegary kukułkowe mają zwykle piękne, rzeźbione w drewnie, obudowy oraz dostosowane do ich stylu metalowe obciążniki, odlane w kształcie szyszek świerkowych. Źródłem dźwięku są dwie drewniane piszczałki fletowe, do których jest wdmuchiwane powietrze za pomocą miechów wykonanych z cienkiej skóry.

  • Zegar kurantowy (patrz: Kurant)

  • Zegar kwarcowy

    Zegar składający się z:

    • oscylatora kwarcowego
    • układu scalonego o dużej skali integracji
    • urządzenia ze wskazaniami analogowymi
    • baterii elektrycznej zasilającej
    Główną rolę w zegarze kwarcowym odgrywa oscylator kwarcowy, będący generatorem częstotliwości (regulatorem chodu) oraz układ scalony. Dzielnik częstotliwości, znajdujący się w tym układzie, zmienia wysoką częstotliwość drgań oscylatora kwarcowego do częstotliwości 1 Hz. Przetwarzanie drgań elektrycznych na wskazania zegara odbywa się zwykle elektromechaniczne za pomocą silnika skokowego lub innego przetwornika napędzającego przekładnię wskazań, w wyniku czego otrzymuje się wskazania analogowe. Do zasilania zegara kwarcowego stosuje się baterię R14 o napięciu 1,5V. Mechanizm zegara kwarcowego jest umieszczony w obudowie z tworzywa sztucznego, do której przykręca się tarczę zegara. Można go także stosować do zegarów ściennych w różnych obudowach drewnianych.

  • Zegar kwiatowy

    nazwa sposobu określania czasu przez wykorzystanie zjawiska rozchylania się kielichów różnego rodzaju kwiatów o różnej porze, co daje pewną orientację w czasie, zwłaszcza w godzinach rannych, przedpołudniowych i wieczornych (zob. zegar parkowy).

  • Zegar mechaniczny

    zegar składający się z szeregu kół zębatych obracających się bardzo powoli. Źródłem ruchu jest energia mechaniczna skupiona w sprężynie napędowej lub obciążniku. Zasadniczymi zespołami zegara mechanicznego, nie licząc szkieletu, tarczy i obudowy, są... zobacz więcej

  • Zegar mechaniczny (wahadłowy, balansowy)

    zegar wykorzystujący jako regulator chodu wahadło lub balans. Energia do napędu regulatora przekazywana jest za pomocą wychwytu. Zegar taki nazywany jest mechanicznym niezależnie od tego, czy energia potrzebna do ruchu zegara pochodzi z energii sprężyny czy np. z napędu elektrycznego. Jako zegary mechaniczne budowane są zarówno zegary wieżowe, jak i zegarki naręczne. Obecnie masowo produkuje się także zegary kwarcowe, tańsze i bardzo punktualne.

  • Zegar naturalny

    prymitywny przyrząd do pomiaru czasu wykorzystujący elementarne zjawiska fizyczne, np. padanie cienia słonecznego (zob. zegar słoneczny), prędkość przepływu strumienia wody (zob. zegar wodny) lub przesypywanie się piasku przez przewężenie odpowiedniego naczynia (zob. zegar piaskowy – klepsydra), rozwijanie się kielichów kwiatów itp. (zob. zegar kwiatowy).

  • Zegar niezależny (pojedynczy)

    zegar mechaniczny lub elektryczny zaopatrzony we własny regulator chodu i mierzący czas niezależnie od innych zegarów. W zależności od rodzaju regulatora rozróżniamy zegary niezależne:

    • wahadłowe
    • balansowe
    • kamertonowe
    • kwarcowe
    • atomowe
    W zależności od rodzaju napędu rozróżnia się zegary niezależne:
    • z napędem mechanicznym z naciągiem mechanicznym lub elektrycznym
    • z napędem elektrycznym regulatora

  • Zegar nocny

    zegar pochodzący z roku 1850, służący do wskazywania czasu w sypialni podczas ciemnych nocy, przed wprowadzeniem oświetlenia elektrycznego. Mechanizm zegara nocnego obracał dużą kulę ze szkła mlecznego, wewnątrz której paliła się lampa oliwna. Na obwodzie kuli były zaznaczone godziny, które wskazywała jedna nieruchoma wskazówka.

  • Zegar ogniowy

    zegar składający się ze świecy z podziałką (zegar świecowy), pręta z substancji palnej lub sznurka (zegar sznurkowy) nasyconego tłuszczem. Powolne spalanie się tych przedmiotów dawało orientację o upływie czasu.

  • Zegar okrętowy (patrz: Chronometr)

  • Zegar oliwny

    zegar, który działał na zasadzie spalania się oliwy umieszczonej w szklanym naczyniu, mającym kształt walca. Obniżający się poziom spalanej oliwy wskazywał czas według zaznaczonej podziałki.

  • Zegar parkowy

    zegar mechaniczny lub elektryczny, którego tarcza, i niekiedy wskazówki, usytuowana poziomo, lub nachylona pod pewnym kątem, jest ułożona z rosnących kwiatów o różnych barwach. Zegary parkowe znajdują się w parkach niektórych miast szwajcarskich oraz w Polsce – w Ciechocinku. Zegar parkowy jest także nazywany „zegarem” kwiatowym.

  • Zegar piaskowy (klepsydra)

    zegar będący tradycyjnym symbolem upływającego czasu. Służył do mierzenia krótkich odstępów czasu. Zegar piaskowy składa się z dwóch naczyń szklanych, najczęściej stożkowych, połączonych ze sobą małym otworem (rys. Z.23). Otworem tym przesypuje się piasek z górnego naczynia do dolnego. Gdy piasek się przesypie, klepsydrę należy obrócić. Konstrukcja znana była już na 1500 lat p.n.e. Znane są klepsydry odmierzające od kilkudziesięciu sekund do doby.
    W 1852 r. angielski mistrz szachowy Howard Staunton zaproponował używanie klepsydr do mierzenia czasu podczas rozgrywania partii. Do tego celu klepsydra została oficjalnie wykorzystana po raz pierwszy w 1861 r. w meczu pomiędzy Adolfem Anderssenem a Ignácem von Kolischem, a w kolejnych latach stosowana była coraz powszechniej aż do turnieju w Londynie w 1883 r., kiedy to została zastąpiona zegarem szachowym.

  • Zegar pierwotny (główny)

    urządzenia przeznaczone do odmierzania i konserwacji czasu oraz do wytwarzania elektrycznych sygnałów sterujących, przekazywanych do urządzeń odbiorczych, najczęściej do zegara wtórnego. Funkcję zegara pierwotnego może spełniać zegar niezależny, wyposażony w impulsator, tj. urządzenie do wytwarzania impulsów elektrycznych w jednakowych, z góry określonych, odstępach czasu, np. co minutę lub sekundę. Wszystkie dotychczas stosowane zegary pierwotne można podzielić ze względu na rodzaj regulatora – rozróżnia się zegary pierwotne:

    • wahadłowe
    • balansowe
    • kwarcowe
    • atomowe
    Poszczególne rodzaje zegarów pierwotnych wykazują następujące średnie niedokładności chodu:
    • zegary pierwotne balansowe lub wahadłowe średniej klasy – ponad 2 s/dobę
    • zegary pierwotne wahadłowe wysokiej klasy oraz kwarcowe bez termostatu – 0,1 – 0,5 s/dobę
    • zegary pierwotne kwarcowe z termostatem – 0,01 s/dobę.

  • Zegar planetarny

    zegar, który oprócz wskazywania czasu przedstawia aktualne zjawiska astronomiczne, np. położenie Słońca na tle znaków Zodiaku, fazy Księżyca, pozycje planet itp. Wraz z rozwojem zegarów mechanicznych powstawały różne typy zegarów planetarnych, między innymi tzw. astrolabium przedstawiono zegar planetarny wykonany przez angielskiego astronoma Jamesa Fergusona (1797–1867) w wieku XVIII. Na cokole tego zegara znajduje się szczegółowy opis jego przekładni zębatej z podaniem liczby zębów poszczególnych kół i zębników.

  • Zegar pneumatyczny

    zegar napędzany sprężonym powietrzem z zegara centralnego. Jeden zegar centralny mógł napędzać większą liczbę zegarów pneumatycznych. Była to próba zastosowania pewnego rodzaju sieci czasu. Paryż miał taką instalację obejmującą całe miasto. Z czasem zegary pneumatyczne zastąpiono elektrycznymi zegarami wtórnymi.

  • Zegar podłogowy

    zegar domowy w wysokiej drewnianej szafie (obudowie) stojącej na podłodze – stąd jego nazwa. Zegar podłogowy ma zwykle wychwyt Grahama, długie wahadło (sekundowe), napęd obciążnikowy oraz mechanizm bicia kwadransów i godzin lub tylko godzin i półgodzin.

  • Zegar pojazdowy

    zegar używany w różnego rodzaju pojazdach. Najstarsze zegary pojazdowe to chronometr okrętowy i zegar powozowy. Chronometry są używane na statkach i okrętach do celów nawigacyjnych. Zegary powozowe to duże zegarki kieszonkowe, z 8-dniową pojemnością napędu, używane przez pracowników pocztowych i kolejowych. Obecnie do zegarów pojazdowych zalicza się zegary zainstalowane w samolotach, samochodach, motocyklach, tramwajach i innych pojazdach. Są one wbudowane w tablice rozdzielcze obok innych wskaźników. Nowoczesne zegary pojazdowe są wyposażone w oscylatory kwarcowe, dzięki czemu odznaczają się większą dokładnością i są mniej wrażliwe na wstrząsy niż zegary z regulatorem balansowym. Do zegarów pojazdowych zalicza się także taksometr.

  • Zegar pojedynczy (patrz: Zegar niezależny)

  • Zegar poziomy (kaflowy)

    zegar zaliczany do najstarszych zegarów stołowych, których produkcja datuje się od wieku XVI. Nazwa pochodzi od poziomego usytuowania tarczy. Pierwsze takie zegary miały tylko jedną wskazówkę – wskazówkę godzinową. Ich dokładność była bardzo mała, ponieważ stosowano w nich wychwyt wrzecionowy. Późniejsze zegary poziome miały już dwie wskazówki, nadal zachowano ich sześcioboczną obudowę, często misternie zdobioną.

  • Zegar precyzyjny

    zegar w wysokiej drewnianej obudowie (szafie) stojącej na podłodze (zegar podłogowy) lub zawieszonej na ścianie. Jego mechanizm jest precyzyjnie wykonany, ma wychwyt Grahama, wahadło (sekundowe) o małym kącie amplitudy i napęd obciążnikowy. Różni się od zegara astronomicznego tym, że może mieć mechanizm bicia, a od zegara podłogowego lepszym wykonaniem i wahadłem kompensacyjnym.

  • Zegar programowy

    zegar, który nie tylko odmierza i wskazuje czas, ale również włącza prąd elektryczny i uruchamia inne urządzenia, a po pewnym ustalonym czasie wyłącza je. Odpowiednio zaprogramowany sygnalizuje o rozpoczęciu pewnych czynności i o ich zakończeniu. Zależnie od sposobu wykonywanych zadań zegar programowy może być zegarem sterującym lub zegarem sygnalizacyjnym.

  • Zegar pulsarowy

    zegar, którego działanie opiera się na zliczaniu impulsów fal radiowych emitowanych z dużą regularnością okresu przez pulsary. W szczególności wykorzystanie pulsarów o milisekundowym okresie emisji pozwala (źródło)

  • Zegar regulator

    precyzyjny zegar ścienny (wiszący), z napędem obciążnikowym, wychwytem Grahama i długim wahadłem, ale krótszym od wahadła sekundowego. Może mieć mechanizm bicia. Mechanizm wraz z całym wahadłem i obciążnikami znajduje się w długiej obudowie szafkowej.

  • Zegar rejestrujący

    zegar, który zapisuje pewne zjawiska zachodzące w funkcji czasu. Do zegarów rejestrujących mechanicznych należą następujące przyrządy:

    • termografy - rejestrujące zmiany temperatury
    • barografy - rejestrujące ciśnienie atmosferyczne
    • higrografy - rejestrujące wilgotność względną powietrza
    • pluwiografy - rejestrujące wielkość i częstość opadów
    Wielkości charakteryzujące procesy wytwórcze w zakładach przemysłowych, pracę maszyn i inne zjawiska badane w zależności od upływającego czasu samoczynnie przetwarza i dokumentuje w postaci wykresów (zob. rejestrator zegarowy).

  • Zegar roczny

    zegar wyróżniający się balansem wiszącym. Zegary roczne mają wychwyt Grahama lub inny oraz napęd sprężynowy. Nakręca się je raz na rok – stąd ich nazwa.

  • Zegar samochodowy (patrz: Zegar pojazdowy)

  • Zegar samolotowy (patrz: Zegar pojazdowy)

  • Zegar skarbonkowy

    zegar wyposażony w balansowy regulator chodu z napędem sprężynowym i codziennym naciągiem ręcznym. Jest to chodzik lub budzik ze specjalną obudową. Do wałka sprężyny napędowej mechanizmu chodu jest przymocowane urządzenie blokujące, które umożliwia nakręcenie zegara dopiero po wrzuceniu monety do otworu znajdującego się w górnej części obudowy. Tak więc każde nakręcenie zegara musi być opłacone. Pod mechanizmem znajduje się skarbonka, którą można otworzyć specjalnym kluczem.

  • Zegar skomplikowany (patrz: Zegar specjalny)

  • Zegar specjalny

    zegar, który oprócz mierzenia i wskazywania czasu spełnia inne, dodatkowe funkcje – dlatego jest bardziej złożony i zawiera znacznie wiąkszą liczbę części. W związku z tym często nazywa się go zegarem skomplikowanym.

  • Zegar sportowy

    czasomierz używany do pomiaru czasu w różnych dyscyplinach sportowych. Dawniej używano tylko stopera. Obecnie, w zależności od potrzeb, buduje się wiele odmian czasomierzy i urządzeń chronometrycznych. Sprzęt chronometryczny używany w sporcie można podzielić na:

    • zegary do gier sportowych
    • stopery mechaniczne włączane ręcznie
    • stopery mechaniczne włączane elektrycznie
    • elektroniczne przyrządy pomiarowe
    Podczas meczów piłki nożnej czas wskazują zegary, zwykle elektryczne, o specjalnej tarczy z podziałką 45-minutową, które uruchamia się z chwilą rozpoczęcia meczu. Stoperem mechanicznym włączanym ręcznie nie można uzyskać wyników dokładniejszych niż 0,2 s. Urządzeniami elektromechanicznymi lub elektronicznymi osiąga się dokładność 0,05 s. W celu zarejestrowania kolejności poszczególnych zawodników – oprócz fotokomórki – na mecie jest jeszcze zazwyczaj ustawiona kamera fotograficzna, filmowa lub telewizyjna z urządzeniem rejestrującym, sprzężona z urządzeniami do pomiaru czasu (zob. chronometraż sportowy).

  • Zegar sterujący

    zegar działający w sposób ciągły lub doraźnie. Może być uruchamiany w miarę potrzeby na ustalony czas, po upływie którego są włączane odpowiednie urządzenia. Zegarem sterującym jest wyłącznik zegarowy, automat schodowy i automat laboratoryjny, zegar sterujący oświetleniem reklam i ulic.

  • Zegar sterujący oświetleniem reklam i ulic

    zegar będący zegarem programowym. Światła reklam i wszystkie światła uliczne powinny być zapalane wieczorem, gdy robi się ciemno, a zgaszone rano, gdy robi się widno. Na niektórych ulicach część świateł wyłącza się z ustaniem ruchu ulicznego. Zgodnie z tym wymaganiem zegary sterujące muszą być odpowiednio zaprogramowane. Oprócz zegarów sterujących instalacją oświetleniową według programu dobowego są stosowane zegary z programem rocznym, samoczynnie korygowanym każdej doby, aby włączanie następowało zawsze o zmierzchu, a wyłączanie o świcie. Mechanizm takiego zegara jest wyposażony w specjalną przekładnię napędzającą tzw. krzywkę astronomiczną (kalendarzową), która wykonuje jeden obrót w ciągu roku. Nowsze urządzenia sterujące oświetleniem ulic są wyposażone w elementy optoelektroniczne (fotodiody, fototranzystory), włączające prąd z nastaniem zmroku, a wyłączające o świcie.

  • Zegar strefowy

    zegar (zegarek) elektroniczny lub wskazówkowy wskazujący, oprócz czasu lokalnego, także czas dowolnej strefy czasowej.

  • Zegar sygnalizacyjny

    zegar programowy, którego zadaniem jest samoczynne włączanie sygnałów dźwiękowych w pewnych, uprzednio nastawionych (zaprogramowanych), porach doby. Najczęściej są stosowane do włączania syren i buczków fabrycznych, ogłaszających początek i koniec pracy dla danej zmiany, lub dzwonków szkolnych, sygnalizujących początek i koniec zajęć lekcyjnych. Rozróżnia się zegary sygnalizacyjne:

    • jednoprogramowe (dobowe)
    • wieloprogramowe (tygodniowe)
    Zegar sygnalizacyjny wieloprogramowy włącza i wyłącza urządzenia sygnałowe każdego dnia tygodnia, ale nie zawsze o tym samym czasie. Może także włączać sygnały na wiele obwodów, a wyłączać w niektóre dni, np. w niedziele i święta. Jest także wyposażony w urządzenie do regulacji czasu trwania sygnału.

  • Zegar sygnalizujący

    zegar, który – oprócz wskazywania czasu na tarczy – sygnalizuje za pomocą dźwięku swoje wskazania w pewnych odstępach czasu. Zegar sygnalizujący może budzić użytkownika ze snu w czasie uprzednio nastawionym, oznajmiać upływający czas co godzinę lub częściej, wygrywać jakąś melodię w pewnych odstępach czasu lub w czasie uprzednio nastawionym. Odpowiednio do tych zadań zegar sygnalizujący może być, budzikiem, zegarem bijącym i kukułkowym, wyposażonym w mechanizm bicia, oraz kurantem i pozytywką.

  • Zegar synchroniczny

    elektryczny zegar zależny. Jego głównym zespołem jest silnik synchroniczny (stąd – nazwa zegara), który obraca się ze stałą prędkością, zależną od częstotliwości prądu przemiennego, jakim jest zasilany. Źródłem prądu dla zegara synchronicznego w Polsce jest sieć energetyczna o napięciu 230 V i częstotliwości 50 Hz. Dokładność wskazań zegara synchronicznego jest ściśle uzależniona od dokładności częstotliwości sieci. Jeżeli elektrownia utrzymuje przepisową częstotliwość, to zegary włączone w sieć wskazują czas prawidłowo. Zegar synchroniczny ma zwykle wskazówkę sekundową, która przesuwa się ruchem ciągłym (płynąca wskazówka), a nie skokami, jak w zegarze wtórnym.

  • Zegar sznurkowy (patrz: Zegar ogniowy)

  • Zegar sztrasburski

    Zegar, który jednoczy w sobie trzy rodzaje zegarów specjalnych – jest jednocześnie zegarem figularnym, planetarnym i kurantowym. Pod względem konstrukcji i wielkości nie ma równego sobie na świecie. Jest ustawiony wewnątrz katedry pod wysokim witrażem. Główny mechanizm zegara, o napędzie obciążnikowym, nakręcany co 8 dni, napędza wskazówki czasu słonecznego średniego. Tarcza tego zegara, o średnicy 80 cm, ma dwie pary wskazówek. Pozłacane wskazują czas miejscowy średni, a posrebrzone czas zachodnioeuropejski. Mechanizm jest zaopatrzony w wychwyt Grahama z długą kotwicą oraz w sprężynowy napęd pośredni wychwytu, naciągany przez główny obciążnik co 5 s. Regulatorem jest wahadło sekundowe, kompensowane za pomocą prętów metalowych. Oprócz głównego mechanizmu są jeszcze cztery mechanizmy ułożone poziomo, z których dwa służą do napędu sklepienia niebieskiego, kalendarza, planetarium i figur, a dwa – do wybijania kwadransów i godzin. (źródło)

  • Zegar szwarcwaldzki

    popularny zegar ścienny z napędem obciążnikowo – łańcuchowym, wychwytem hakowym i wahadłem o dużej amplitudzie wahań. Zwykle połączony z mechanizmem bicia zapadowym. Pierwsze zegary tego typu produkowano w Szwarcwaldzie (stąd nazwa zegara) miały drewniane płyty i drewnianą, rzeźbioną obudowę oraz mechanizm bicia połączony z charakterystyczną kukułką.

  • Zegar słoneczny

    zegar wskazujący czas kierunkiem cienia odpowiednio ustawionej wskazówki oświetlonej słońcem. Najpierw określano czas mierzeniem długości cienia – na tej zasadzie zbudowano gnomon, który jest prototypem zegara słonecznego. Zasadę budowy zegara słonecznego opracowali... zobacz więcej

  • Zegar telefoniczny

    zegar zbudowany tak, że naciśnięciem dźwigni widocznej z boku zegara (rys. Z.31) naciąga się sprężynę napędową i jednocześnie nastawia wskazówkę na zero. Zakres wskazań wynosi 6 minut. Jednostką czasu za rozmowę telefoniczną są 3 minuty. Z chwilą rozpoczęcia rozmowy włącza się chód... zobacz więcej

  • Zegar telewizyjny

    nazwa metody podawania aktualnego czasu za pośrednictwem telewizji. Na ekranie odbiornika telewizyjnego ukazuje się tarcza zegara ze wskazaniami dokładnego czasu.

  • Zegar tysiącdniowy

    zegar podobny do zegara rocznego z tą różnicą, że jego pojemność napędu jest znacznie większa – nakręca się go co 1000 dni.

  • Zegar uliczny

    zegar instalowany na ulicy do publicznego użytku. Obecnie jest to zegar wtórny zewnętrzny dwustronny lub czterostronny.

  • Zegar wahadłowy

    zegar, którego regulatorem chodu jest wahadło. (źródło)

  • Zegar wahający się

    zegar mający napęd sprężynowy (sprężyną śrubową) z naciągiem elektromagnetycznym. Cały zegar jest zawieszony na dwóch kamiennych łożyskach nożowych na wysokości dolnej krawędzi tarczy pod szóstką. Łożyska znajdują się na wsporniku przymocowanym sztywno do ściany. Zegar ten ma dwa wahadła. Jedno długie widoczne poniżej tarczy, a drugie krótkie – z ciężką soczewką pod tarczą. Koło wychwytowe działa na kotwicę, a przez nią na wahadło wewnętrzne, którego przechylenie przemieszcza środek ciężkości zegara i powoduje jego przechylenie. Podczas powrotnego ruchu długiego wahadła soczewka wahadła wewnętrznego przechyla zegar w przeciwną stronę – tak więc za każdym wahnięciem tarcza zegara przechyla się raz w jedną raz w drugą stronę. Zegar taki służy jako ozdoba pokoju lub ciekawostka w oknie pracowni zegarmistrzowskiej.

  • Zegar wartowniczy

    zegar służący do kontroli wartowników, czy spełniają dokładnie swoje obowiązki. Zegar wartowniczy jest zainstalowany tak, że wartownik w pewnych odstępach czasu sam rejestruje swoją obecność w różnych miejscach strzeżonego obiektu. Istnieją kontrolne zegary wartownicze noszone i stacjonarne.

  • Zegar wartowniczy noszony

    zegar kontrolny noszony przez wartownika. Specjalne klucze do niego są umieszczone w różnych miejscach strzeżonego obiektu. Miejsca te wartownik powinien obejść w czasie jednej rundy – dochodzi on do każdego klucza i wkłada go do otworu zegara. Mechaniczne zegary wartownicze noszone mają regulator balansowy, wychwyt kołkowy lub wychwyt szwajcarski oraz napęd sprężynowy z 8-dniową pojemnością napędu.

  • Zegar wartowniczy stacjonarny

    zegar kontrolny zainstalowany w jednym miejscu przeznaczonym do strzeżenia, takim jak np. drzwi magazynu, ważny budynek. Jeżeli ważnych budynków jest kilka i strzeże ich jeden wartownik, to w każdym z nich umieszcza się zegar kontrolny stacjonarny. Wartownik powinien obejść strzeżone miejsca w kliku umówionych rundach – nosi on jeden klucz i wkłada go kolejno do zegarów zainstalowanych w poszczególnych budynkach. Włożenie klucza do otworu zegara kontrolnego – zarówno noszonego, jak i stacjonarnego – pozostawia pewien znak w zegarze na papierowej tarczy lub taśmie. Niektóre zegary kontrolne drukują aktualną godzinę. Tarcza lub taśma posuwa się o jeden zapis po każdorazowym włożeniu klucza. Po upływie tygodnia zapisaną tarczę lub taśmę trzeba wymienić na nową. Elektryczne zegary wartownicze stacjonarne po zakończeniu rundy wydają sygnał dźwiękowy lub świetlny. Jeżeli jedno gniazdko zegara kontrolnego zostanie pominięte, zegar nie wyda sygnału i wartownik musi zacząć rundę od początku. Sfałszowanie znaku lub zapisu przez otwarcie zegara dorobionym kluczem jest niemożliwe, gdyż podczas każdego otwarcia zaznacza się samoczynnie na tarczy czas otwarcia zegara lub powstaje na niej trwały znak. Osoba upoważniona do otwierania zegara ma możność sprawdzenia, czy wartownik obszedł wszystkie punkty kontrolne i wykonał wszystkie umówione rundy oraz czy zegar nie był otwierany.

  • Zegar westminsterski (patrz: Big-Ben)

  • Zegar wielki

    zegar, który może być zegarem wieżowym, zegarem ulicznym lub zegarem dworcowym. Zegary wielkie to zwykle zegary publiczne do ogólnego użytku. Dawne zegary publiczne były zegarami mechanicznymi z dużymi mechanizmami z napędem obciążnikowym. Obecnie stosuje się zegar elektryczny z dużą tarczą i wskazówkami, napędzanymi silnikami, lub zegar wtórny.

  • Zegar wieżowy

    pierwowzór wszystkich zegarów mechanicznych. Pierwsze zegary mechaniczne były umieszczane na wieżach kościołów – stąd ich nazwa. Nie miały w ogóle tarcz, lecz tylko mechanizm bicia i sygnalizowały poszczególne godziny. Wynalazki nowych wychwytów umożliwiły zbudowanie coraz... zobacz więcej

  • Zegar wodny

    zegar działający na zasadzie przepływu wody bardzo małym otworem z jednego do drugiego zbiornika. Najprostszy zegar wodny to naczynie z otworem w dnie, napełnione wodą, która wycieka z niego tym otworem. Wewnątrz naczynia znajduje się podziałka – poszczególne godziny są oznaczone poziomymi liniami. Były też używane zegary wodne o odwrotnym działaniu – puste naczynie z otworem w dnie wstawiano do zbiornika z wodą, poziom wody wpływającej otworem do naczynia dawał pewną orientację w czasie. Ulepszony zegar wodny z tarczą i wskazówką jest wyposażony w koło zębate współpracujące z zębatką, na końcu której znajduje się pływak – woda przecieka małym otworem z górnego zbiornika do cylindrowego naczynia. Przepływająca woda podnosi pływak wraz z zębatką, która obraca koło zębate ze wskazówką przesuwającą się po podziałce godzinowej. Zegar wodny wciąż ulepszano. Znano też zegary wodne bijące.

  • Zegar wtórny

    urządzenie przeznaczone do wskazywania czasu bieżącego, sterowane impulsami wysyłanymi przez zegar pierwotny lub centralę zegarową. Nie ma własnego regulatora chodu. Jego wskazania zależą od wskazań zegara pierwotnego, którym jest sterowany, dlatego nazywa się zegarem zależnym. Zegar wtórny składa się z... zobacz więcej

  • Zegar z kalendarzem (patrz: Zegar kalendarzowy)

  • Zegar z kukułką (patrz: Zegar kukułkowy)

  • Zegar z kurantami (patrz: Zegar grający)

  • Zegar z naciągiem automatycznym (patrz: Naciąg automatyczny)

  • Zegar z pozytywką (patrz: Zegar grający)

  • Zegar zależny (patrz: Zegar wtórny)

  • Zegar ścienny

    zegar zawieszany na ścianie. Ma lżejszy mechanizm i mniejszą obudowę niż zegar podłogowy. Rozróżnia się zegary ścienne:

    • długie, których wahadło znajduje się w obudowie
    • krótkie, których wahadło jest umieszczone poniżej obudowy
    Ze względu na dokładność wykonania mechanizmu rozróżnia się:
    • zegary ścienne precyzyjne
    • zegary ścienne popularne
    Zegary precyzyjne mają zwykle napęd obciążnikowy, wychwyt Grahama, a popularne napęd sprężynowy, czasem napęd obciążnikowo-łańcuchowy, oraz wychwyt hakowy. Zegary ścienne mają zwykle mechanizm bicia godzin i półgodzin.

  • Zegar świecowy (patrz: Zegar ogniowy)

  • Zegarek

    zegar o małych rozmiarach, przystosowany do noszenia jako przedmiot osobistego użytku, najczęściej naręczny lub kieszonkowy. Pierwszy zegar mechaniczny o małych wymiarach i przystosowany do noszenia zbudował w 1510 r. Peter Henlein w Norymberdze. prof. Z. Mrugalski Zegarki możemy podzielić na:

    • kieszonkowe
    • naręczne
    • pierścionkowe
    • wisiorkowe
    • inne
    Zegarek mechaniczny składa się z podobnych zespołów i części, z jakich składa się zegar mechaniczny, lecz części te są, z wiadomych względów, znacznie mniejsze. Większa różnica tkwi w sposobie nakręcania i konstrukcji urządzenia naciągowo-nastawczego. Pod tym względem rozróżnia się zegarki z naciągiem
    • sprzęgnikowym
    • chybotkowym
    W zależności od zastosowanego wychwytu rozróżnia się zegarki:
    • cylindrowe
    • kotwicowe
    Ze względu na jakość zegarki dzieli się na:
    • popularne
    • szablonowe
    • markowe
    W zależności od zastosowanego regulatora rozróżnia się zegarki:
    • balansowe
    • kamertonowe
    • kwarcowe (o wskazaniach analogowych jak i cyfrowych)

  • Zegarek antymagnetyczny

    zegarek zabezpieczony przed wpływem magnetyzmu. Historycznie przyjętym sposobem określenia zegarka „antimagnetic”, jest użycie metalu niemagnetycznego do wykonania sprężyny włosowej zegarka. (źródło)

  • Zegarek ażurowy (patrz: Zegarek szkieletowy)

  • Zegarek bijący (patrz: Repetier zegarkowy)

  • Zegarek bransoletowy

    zegarek z bransoletą – zegarek mocowany na ręce za pomocą bransolety.

  • Zegarek butonierkowy

    zegarek noszony w klapie marynarki, którego koperta jest zaopatrzona w specjalny występ lub łańcuszek wkładany do dziurki znajdującej się w klapie.

  • Zegarek cylindrowy

    zegarek zaopatrzony w wychwyt cylindrowy, którym nie można osiągnąć takiej dokładności chodu, jak z zegarkiem z wychwytem kotwicowym.

  • Zegarek dla ociemniałych

    zegarek zaopatrzony w silnie umocowane grube wskazówki i wystające znaki godzinowe, aby po otwarciu wieczka koperty przez dotykanie palcami można było odczytać aktualny czas. Zegarek ten opracował Abraham Louis Breguet (1747-1823), wspólnie z Louisem Braille'm (1809 – 1852).

  • Zegarek elektroniczny (patrz: Zegar elektroniczny)

  • Zegarek kamertonowy

    zegarek wyposażony w oscylator kamertonowy; pierwszy zegarek kamertonowy, nazwany Accutron, został wykonany w Szwajcarii w roku 1960 przez firmę Bulova; zasada jego działania polega na przenoszeniu drgań widełek kamertonu za pomocą zapadek na miniaturowe koło zapadkowe, o średnicy 2,4 mm, o 300 zębach na obwodzie podziałka wynosi 0,025 mm; zastosowanie tak małej podziałki jest konieczne w celu zapewnienia prawidłowego działania, gdyż podziałka musi być mniejsza od amplitudy drgań kamertonu; koło zapadkowe przez przekładnię wskazań napędza wskazówki zegarka; istnieją także zegarki kamertonowe z elektrycznym zliczaniem drgań; zegarki kamertonowe nie są wrażliwe na wstrząsy, odznaczają się dużą dokładnością chodu, ale ich produkcja napotyka duże trudności, dotyczy to zwłaszcza wykonania koła zapadkowego z bardzo małymi ząbkami. (źródło)

  • Zegarek karuzelowy (patrz: Urządzenie obiegowe wychwytu)

  • Zegarek kieszonkowy

    zegarek przeznaczony do noszenia go w kieszeni. Pierwsze zegarki kieszonkowe miały kształt płaskich, okrągłych pudełek, później nadawano im kształt owalny, jako praktyczniejszy ze względu na noszenie w kieszeni. Zegarki kieszonkowe miały wychwyt wrzecionowy, zajmujący dość dużo miejsca – zegarki były więc bardzo grube. Obudowy wykonywano najczęściej ze srebra lub złota i ozdabiano grawerowanymi ornamentami. Rozwój produkcji zegarków kieszonkowych nastąpił po zastosowaniu wychwytu cylindrowego, a następnie wychwytu kołkowego i wychwytu szwajcarskiego, oraz po wprowadzeniu naciągu główkowego. Od tego czasu powstało wiele odmian zegarków kieszonkowych, różniących się wychwytami, a zwłaszcza tarczami i kopertami. Szczególną odmianę stanowią zegarki kieszonkowe kryte. Zegarki kieszonkowe odznaczają się dobrymi wynikami chodu, gdyż są mniej narażone na wstrząsy i uderzenia niż zegarki naręczne.

  • Zegarek kwarcowy

    Zegarek, podobnie jak zegar kwarcowy, składa się z:

    • oscylatora kwarcowego
    • układu scalonego o dużej skali integracji
    • wskaźnika czasu
    • baterii zasilającej
    Jego części są odpowiednio mniejsze. W zegarkach kwarcowych są stosowane głównie elementy elektroniczne. Wnętrze zegarka kwarcowego przypomina raczej zminiaturyzowaną aparaturę radiową niż mechanizm zegarka. Główną rolę odgrywa w nim oscylator kwarcowy, jako regulator chodu, oraz układ scalony. W niektórych zegarkach układ scalony zawiera 1000 – 8000 elementarnych tranzystorów, znajdujących się na płytce krzemowej o powierzchni kilku milimetrów kwadratowych. Dzielnik częstotliwości, znajdujący się w tym układzie, zmienia wysoką częstotliwość drgań oscylatora kwarcowego, najczęściej 32 768 Hz, na częstotliwość 1 Hz. Przetwarzanie drgań elektrycznych na wskazania zegarka odbywa się elektromechanicznie lub elektronicznie.
    • Przetwarzanie elektromechaniczne odbywa się za pomocą silnika skokowego lub innego przetwornika, napędzającego przekładnię wskazań, w wyniku czego otrzymuje się wskazania analogowe.
    • Natomiast przetwarzanie elektroniczne odbywa się bez żadnych elementów mechanicznych, lecz tylko za pomocą układów elektronicznych, dających w wyniku wskazania cyfrowe.
    Ukazują się coraz to nowe zegarki kwarcowe, które – oprócz wskazań czasu – mają różne wskazania dodatkowe, a jest ich dzisiaj całe mnóstwo.

  • Zegarek markowy

    zegarek wykonany w całości przez tę samą firmę. Na mechanizmie i na tarczy ma wypisaną nazwę firmy. Niektóre części zegarka mogą pochodzić z innych fabryk, które wyspecjalizowały się w danych wyrobach, np. sprężyny napędowe, włosy, łożyska sprężyste. Zegarki markowe odznaczają się bardzo starannym wykonaniem oraz dużą dokładnością chodu.

  • Zegarek mechaniczny z plastikowym mechanizmem (patrz: Lanco Astrolon .)

  • Zegarek modowy / fashion 1

    Zegarki modowe, to te, które swych nazw i ich wielkości nie wywodzą z tradycyjnego zegarmistrzostwa. Okazuje się, że w obecnych czasach znajomość i rozpoznawalność marki, a co z tym się wiąże, zaufanie do produktu jest tak znaczące, że miejsce na rynku, które do niedawna pozostawało dla produktów mało znanych, lub wręcz nieznanych marek typowo zegarkowych, dziś zostało zajęte przez wyroby z doskonałymi nazwami. Trzeba zaznaczyć także, że ta doskonałość nazwy, czyli jej pierwotna jednoznaczna rozpoznawalność, nie wywodzi się wcale z branży zegarkowej. Oznaczone tą marką towary, można spotkać zwykle w bardzo szerokim asortymencie rodzajowym produktów. Zegarki takie, w naturalny sposób są zwykle powiązane z firmami odzieżowymi i są w żargonie branżowym nazywane „modowymi” lub „produktami typu fashion”. (źródło)

  • Zegarek modowy / fashion 2

    zegarki modowe tworzone są głównie z myślą o grupie osób które lubią się ubrać zgodnie z obowiązującym trendem i zegarek dobierają właśnie do ubioru. Takie zegarki często są tworzone na zlecenie firm odzieżowych lecz nie jest to regułą. Bywa, że taki zegarek po roku czy dwóch latach staje się niemodny i wówczas nie wypada takiego czasomierza zakładać na nadgarstek. Tego rodzaju zegarki są dość drogie, bo tak na dobrą sprawę płacimy za markę, a jakość zwykle nie jest tutaj najlepsza. Założenie jest takie, że zegarek ma być modny przez powiedzmy jeden sezon, więc nie ma sensu, by jakość była na najwyższym poziomie. (źródło)

  • Zegarek naręczny

    zegarek przeznaczony do noszenia na ręce – na pasku lub bransolecie. Pierwsze zegarki naręczne ukazały się w sprzedaży podczas pierwszej wojny światowej, chociaż już w roku 1910 w szwajcarskiej fabryce Rolex wyprodukowano zegarek naręczny, który uzyskał oficjalne świadectwo regularności chodu. Zegarki naręczne szybko się rozpowszechniły, gdyż są praktyczne w użyciu i odznaczają się prawie taką samą dokładnością chodu, jak zegarki kieszonkowe. W zegarkach naręcznych stosuje się takie same wychwyty, jak w zegarkach kieszonkowych. Mechanizm zegarka naręcznego różni się od mechanizmu zegarka kieszonkowego tym, że jest mniejszy. Rozróżnia się zegarki:

    • damskie
    • męskie
    • unisex (uniwersalne czyli zarówno dla pań jak i dla panów)
    Istnieje wiele różnych odmian zegarków naręcznych:
    • biżuteryjne
    • modowe
    • garniturowe
    • wodoodporne tzw. Divery
    • odporne na wstrząsy np. G-Shock
    • zegarki przeznaczone dla lotników, potocznie zwane Awiatorami

  • Zegarek naszyjny

    zegarek noszony na długim łańcuszku, zawieszonym na szyi. Jest to zegarek zdobniczy. Koperta zegarka naszyjnego i łańcuszek są zwykle wykonane z metalu szlachetnego.

  • Zegarek pierścionkowy

    zegarek noszony na palcu w celach zdobniczych. Odznacza się pięknym wykonaniem z metalu szlachetnego oraz bardzo małym mechanizmem. Firma Jeager Le Coltre wykonała zegarek pierścionkowy o kształcie prostokąta, którego bok krótszy wynosi 4,2 mm, a sam mechanizm ma masę 1 g.

  • Zegarek roskopfowy

    zegarek skonstruowany przez Georga Friedricha Roskopfa w roku 1867 jako zegarek do pracy w najtrudniejszych warunkach. Zegarki roskopfowe znalazły chętnych nabywców, gdyż są tanie i trwałe. Pominięto w nich pozłacanie części mosiężnych i polerowanie stalowych, a zwrócono większą uwagę na praktyczność. Czopy osi balansu są grube, więc nie ulegają łatwo złamaniu. Wszystkie czopy są ułożyskowane bezpośrednio w otworach płyty i mostków. Zegarek roskopfowy nie ma osi minutowej, więc średnica bębna jest większa od promienia płyty mechanizmu.

  • Zegarek skomplikowany (patrz: Zegarek z dodatkowymi elementami komplikującymi konstrukcję jego mechanizmu)

  • Zegarek specjalny (patrz: Zegarek skomplikowany)

  • Zegarek szablonowy

    zegarek, którego mechanizm jest produkowany przez zjednoczone fabryki zegarków szwajcarskich pod firmą Ebauches SA (tzw. ebosz), a anonimowe lub mniej znane wytwórnie uzupełniają mechanizm tarczą i kopertą i dostarczają na rynek jako gotowy zegarek pod swoją nazwą. Do zegarków szablonowych należą znane w Polsce zegarki: Atlantic, Adriatica, Delbana i inne.

  • Zegarek szkieletowy (skeleton watch)

    zegarek, którego tak tarcza, jak i wszystkie części składowe mechanizmu są skonstruowane w ten sposób, by można było podziwiać szczegóły mechanizmu i jego pracę. Jest to osiągane poprzez ażurowanie płyty głównej, mostków i półmostków mechanizmu, oraz specjalne wykonanie części z kół zębatych przekładni. Nazywany także ażurowym. (źródło)

  • Zegarek szybkobieżny

    zegarek mechaniczny, którego balans wykonuje więcej niż 18 000 wahnięć na godzinę. Zwiększenie liczby wahnięć balansu ma na celu uzyskanie lepszych wyników chodu, gdyż taki zegarek jest mniej wrażliwy na wstrząsy. W zegarku szybkobieżnym balans wykonuje 19 800, 21 600, 28 800 lub 36 000 wahnięć na godzinę.

  • Zegarek wodoszczelny

    zegarek, który posiada kopertę wodoszczelną i system uszczelnienia koronki oraz przycisków.

  • Zegarek z automatycznym naciągiem

    zegarek mechaniczny ze sprężyną napędową nakręcaną za pomocą wahnika.

  • Zegarek z budzikiem (patrz: Budzik naręczny)

  • Zegarek z dodatkowymi elementami komplikującymi konstrukcję jego mechanizmu

    zegarek specjalny, który oprócz wskazywania czasu ma do spełnienia jeszcze inne dodatkowe zadanie. Zegarek skomplikowany wyróżnia się dużą liczbą części o małych wymiarach. Ruchów części często nie można dostrzec nawet przez lupę. Ponieważ w małej przestrzeni znajduje się wiele kół, płytek, dźwigni i sprężynek, więc ze względu na oszczędność miejsca mają one nieraz bardzo dziwne kształty. Do zegarków skomplikowanych należy zegarek z naciągiem automatycznym, zegarek z kalendarzem, budzik naręczny, stoper i zegarek ze stoperem oraz repetier. Do zegarków skomplikowanych należy także zegarek ażurowy (szkieletowy) ze względu na misterne wykonanie i bardzo delikatne części. (źródło)

  • Zegarek z kalendarzem

    zegarek wskazujący dni tygodnia i miesiąca, czasem także nazwy miesięcy; niektóre zegarki kalendarzowe są wyposażone w specjalne tarcze wskazujące fazy Księżyca. (źródło)

  • Zegarek z ułożyskowaniem przeciwwstrząsowym (patrz: Ułożyskowanie sprężyste balansu)

  • Zegarek zdobniczy

    zegarek z kopertą i bransoletą z metalu szlachetnego, często wysadzaną brylantami i innymi kamieniami szlachetnymi, gdyż większą rolę odgrywa dekoracja niż zastosowanie praktyczne zegarka jako przyrządu wskazującego czas. Zegarkami zdobniczymi są:

    • zegarki pierścionkowe
    • naszyjne
    • butonierkowe

  • Zegarek ze stoperem

    zegarek, w którym połączono mechanizm chodu zegarka z mechanizmem dźwigniowym stopera. W środku tarczy takiego zegarka, nad wskazówkami godzinową i minutową znajduje się sekundowa wskazówka licznikowa, a poza środkiem tarczy, sekundnik, minutowa i czasem godzinowa wskazówka licznikowa. Tarcza, oprócz podziałki sekundowej, której każda działka jest podzielona na pięć mniejszych działek po 0,2 s, może mieć jeszcze jedną lub dwie podziałki dodatkowe, np. telemetryczną i tachometryczną.

  • Zegarek „remontuarowy”

    zegarek nakręcany główką z boku koperty w odróżnieniu od starszych typów, nakręcanych kluczykiem.

  • Zegary cieszyńskie (patrz: Świt, Cieszyn)

  • Zegary figuralne

    zegary figuralne istnieją od najdawniejszych czasów. Takie konstrukcje, w połączeniu z zegarami wodnymi, działały już w starożytności. Herakles z Syrii w VI w. p.n.e. skonstruował zegar, w którym Herkules maczugą wybijał godziny. W Europie pierwsze figuralne zegary wieżowe pojawiły się w XIV wieku we Włoszech. Zachowały się informacje, że taka konstrukcja działała w Mediolanie od 1336 roku. Dwóch rycerzy nacierało na siebie w takt wybijanej godziny. Przykład zegara figularnego tzw. „Poznańskie koziołki”
    W Polsce mechaniczne zegary figuralne mieszą się w:

    • Oławie
    • Poznaniu (z elementami elektrycznymi przy ruchu figur)
    • Szczecinie

  • Zegarynka (patrz: Zegar mówiący)

  • Zenith, Le Locle, Szwajcaria

    fabryka zegarków.

  • Zeno Watch Basel Bauhaus

    pierwszy projekt klubowego zegarka KMZiZ. Zegarek z naciągiem manualnym, mechanizm ETA Peseux 7001, mała sekunda. (źródło)

  • Zentra-Uhren, Ulm, Niemcy

    fabryka zegarków.

  • Zero-Reset

    system, który pozwala na łatwą i precyzyjną korektę wskazywanego przez zegarek czasu. Dzięki zastosowaniu wielodyskowego sprzęgła, po odciągnięciu koronki, wskazówka sekundowa jest ustawiana dokładnie na pozycji 12. (źródło)

  • Zieleń polerska (polerownicza) (patrz: Środki polerownicze)

  • Zjawisko piezoelektryczne

    zjawisko piezoelektryczne polega na powstawaniu na przeciwległych ścianach niektórych kryształów ładunków elektrycznych o przeciwnych znakach pod wpływem rozciągania lub ściskania kryształu; i na odwrót – płytka kryształu, umieszczona w zmiennym polu elektrycznym, podlega drganiom mechanicznym o dużej stabilności.

  • Zodiak (znaki zodiaku)

    pas gwiazd na niebie, na tle których przebiegają obserwowane z Ziemi drogi Słońca, Księżyca i planet. Pas ten jest podzielony na 12 gwiazdozbiorów o następujących nazwach:

    • Baran
    • Byk
    • Bliźnięta
    • Rak
    • Lew
    • Panna
    • Waga
    • Skorpion
    • Strzelec
    • Koziorożec
    • Wodnik
    • Ryby

  • Zredukowana długość wahadła (patrz: Wahadło)

  • Zwora (patrz: Elektromagnes)

  • Zębatka

    element przekładni zębatej służący do zamiany ruchu obrotowego na prostoliniowy lub odwrotnie.

  • Zębnik dodatkowy

    element przekładni napędu z tygodniową rezerwą napędu.

  • Zębnik latarkowy (patrz: Zazębienie palcowe)

  • Zębnik minutowy

    element przekładni chodu, znajdujący się na osi minutowej, napędzany przez koło napędowe.

  • Zębnik naciągowy (półbeczułka)

    element naciągu sprzęgnikowego w zegarkach znajdujący się na wałku naciągowym i zazębiający się z kołem naciągowym. Boczne, skośne zęby zębnika naciągowego zazębiają się ze sprzęgnikiem (beczułką), tworząc sprzęgło kłowe.

  • Zębnik palcowy (patrz: Zazębienie palcowe)

  • Zębnik pośredni

    element przekładni chodu, znajdujący się na osi pośredniej, napędzany przez koło minutowe.

  • Zębnik sekundowy

    element przekładni chodu, znajdujący się na osi sekundowej, napędzany przez koło pośrednie.

  • Zębnik sercowy

    element przekładni mechanizmu bicia znajdujący się na osi sercowej, napędzany przez koło bicia.

  • Zębnik wychwytowy

    element przekładni chodu znajdujący się na osi wychwytowej , napędzany przez koło sekundowe, w niektórych zegarach wahadłowych przez koło pośrednie.

  • Zębnik zalotowy

    element przekładni mechanizmu bicia, znajdujący się na osi zalotowej, napędzany przez koło sercowe.

  • Zębnik zapadowy

    element przekładni mechanizmu bicia zapadowego, osadzony na zakończeniu osi koła bicia i zazębiający się z wieńcem zębatym koła zapadowego. Zębnik zapadowy ma tyle zębów, ile jest kołków w kole bicia, tak więc koło zapadowe przesuwa się o jeden ząb po każdym uderzeniu młotka.

  • Zębnik zmianowy

    element przekładni wskazań, połączony z kołem godzinowym.

  • Złoto

    pierwiastek chemiczny (Au). Metal szlachetny o charakterystycznej żółtej barwie. Po wypolerowaniu odznacza się silnym połyskiem. Złoto jest najbardziej ciągliwe i kowalne ze wszystkich metali. Czyste złoto jest miękkie i łatwo się ściera, dlatego stosuje się jego stopy, które podlegają kontroli. Stopy złota mają zastosowanie w przemyśle i jubilerstwie. W zegarmistrzostwie ze stopów złota wykonuje się łańcuszki i koperty zegarkowe, sprężynki do chronometrów, otoczki do kamieni oraz do pozłacania elementów mosiężnych. Zawartość czystego złota w przedmiocie oznacza się jedną z prób:

    • pierwsza – 960 (złoto 23-karatowe)
    • druga – 750 (złoto 18-karatowe)
    • trzecia – 583 (złoto 14-karatowe)
    Do złota dodaje się miedź i srebro. Dodatek miedzi zabarwia je na czerwono, a srebra - na biało.

  • Złoto double (patrz: Platerowanie)

  • Źródła dźwięku zegarów

    elementy lub zespoły stosowane do sygnalizowania wskazań zegarów. Najczęściej stosuje się metalowe dzwonki i gongi pobudzane przez uderzanie. Dzwonki mają zastosowanie w budziku, gongi spiralne w popularnych zegarach bijących, a gongi proste w zegarach podłogowych i kominkowych. Rzadziej są stosowane gongi membranowe. W zegarach kukułkowych mają zastosowanie piszczałki fletowe, natomiast w zegarach i budzikach grających pozytywka. W budzikach elektrycznych mają zastosowanie miniaturowe dzwonki elektryczne lub brzęczyki membranowe pobudzane przez generator akustyczny (zob. zegar grający).

  • Źródła prądu

    źródła do zasilania prądem zegarowych urządzeń stacjonarnych np. sieć czasu jest zasilana akumulatorem. Do zasilania urządzeń zegarowych z napędem lub naciągiem elektrycznym korzysta się z prądu sieci energetycznej o napięciu 230V. Do zasilania zegarów domowych stosuje się ogniwo suche o napięciu 1,5 V, nazywane baterią. Do zasilania zegarków stosuje się miniaturowe ogniwa zwane też bateriami do zegarków.

  • Żakemart

    jest to połączenie repetiera (a więc wybijania godzin i minut) z jakimś elementem ruchomym na cyferblacie. (źródło)

  • Żelazo

    pierwiastek chemiczny (Fe), występujący w przyrodzie pod postacią związków chemicznych, najczęściej z tlenem. W technice stosuje się raczej stopy żelaza z różnymi składnikami, z których najważniejszym jest węgiel (zob. stal).

  • Żeliwo

    stop żelaza, otrzymywany w wyniku przetopienia surówki ze złomem żeliwnym lub stalowym oraz z dodatkami żelazokrzemu i żelazomanganu. Żeliwo jest używane na odlewy różnych części maszyn. W technice zegarowej jest stosowane na obciążniki zegarów popularnych i szkielety zegarów wielkich.