Słownik pojęć

  • Kaboszon

    wypolerowany, najczęściej nieprzezroczysty kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie półkuli. Może być osadzony w koronce zegarka lub na jego tarczy. Mocowany brzegiem na styku z podłożem, nie posiada widocznej oprawy. (źródło)

  • Kalendarz

    rachuba większych odstępów czasu; jednostką czasu we współczesnym kalendarzu jest rok zwrotnikowy; od roku 1582 obowiązuje kalendarz gregoriański, wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII. (źródło)

  • Kalendarz gregoriański

    wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII w 1582 roku kalendarz, usuwający niedokładności kalendarza wprowadzonego przez Juliusza Cezara w 46 roku przed naszą erą. K. g. obowiązuje do dzisiaj w większości państw na świecie. (źródło)

  • Kalendarz wieczny

    mechanizm kalendarza przystosowujący się automatycznie do zmiennej liczby dni w miesiącu oraz lat przestępnych. Zapewnia nieprzerwaną pracę aż do 28 lutego 2100 roku. (źródło)

  • Kalendarz zegarka

    wskazanie dnia miesiąca, dnia tygodnia, miesiąca i roku realizowane za pomocą wskazówki (wskazanie analogowe) lub wskaźnika cyfrowego. W zależności od stopnie skomplikowania konstrukcji wyróżniamy kalendarz prosty, roczny, wieczny lub sekularny. (źródło)

  • Kaliber 9S

    9S mechanizm zegarka opracowany od podstaw przez Grand Seiko w roku 1998 Mechanizm kaliber 9S był całkowicie nowy, zaprojektowany od podstaw. Charakteryzuje się wysoką precyzją chodu, wytrzymałością i długowiecznością. (źródło)

  • Kaliber zegarka

    typ mechanizmu oznaczony cyframi i literami, które określają wymiary, kształt i układ poszczególnych części mechanizmu, czyli zespół cech wyróżniających jeden mechanizm od drugiego (zob. referencja). (źródło)

  • Kalibrowanie zębów kół (patrz: Welcowanie)

  • Kamerton (patrz: Oscylator kamertonowy)

  • Kamienie

    stosowane jako łożyska w celu zmniejszenia tarcia i zużycia w miejscach największego tarcia elementów mechanizmu. W zegarkach mechanicznych, przy prostych konstrukcjach jest ich zazwyczaj 17-23. Dawniej używano naturalnych rubinów, obecnie stosuje się kamienie syntetyczne.

  • Kamień impulsowy (patrz: Wychwyt chronometrowy)

  • Kamień nakrywkowy

    element mineralny ułożyskowania czołowego, o który opiera się czoło czopa.

  • Kamień oliwiony

    osełka polerska z kamienia naturalnego (zwanego missisipi, arkansas) używana do szlifowania twardej stali, ostrzenia narzędzi zegarmistrzowskich; przed użyciem osełkę należy zwilżyć olejem; brud usuwa zmywa się z niej naftą lub benzyną, większe zabrudzenia ściera się pumeksem, polewając obficie wodą. (źródło)

  • Kamień oliwny

    kamień różniący się od kamienia łożyskowego tym, że krawędzie jego otworu są zaokrąglone, takie wyoblenie otworu ma na celu polepszenie warunków pracy czapa, nawet gdy oś jest nieco skośnie ustawiona w łożysku. (źródło)

  • Kamień oprawiany

    kamień umocowany w wytoczonym gnieździe z kołnierzem przez zagięcie i zaciśnięcie tego kołnierza; oprawianie kamieni jest czynnością pracochłonną i przestarzałą, dlatego zaniechano jej; ozdobny pierścień metalowy, w którym jest oprawiony kamień, nazywa się szatonem. (źródło)

  • Kamień paletowy (patrz: Wychwyt szwajcarski)

  • Kamień przerzutowy (patrz: Przerzutnik)

  • Kamień spoczynkowy (patrz: Wychwyt chronometrowy)

  • Kamień wciskany

    kamień umocowany w dokładnie rozwierconym otworze przez wtłoczenie go do tego stworu na małej prasie, zwanej wciskarką; otwór przygotowany do wciskania kamienia powinien być o 0,01 mm mniejszy niż średnica zewnętrzna tego kamienia. (źródło)

  • Kamień zegarkowy

    popularna nazwa mineralnych elementów łożysk zegarkowych, np. kamień łożyskowy, kamień nakrywkowy; producenci zegarków podają liczbę kamieni na mechanizmach i na tarczach; pierwsze kamienie w zegarkach zastosował Fatio N. w roku 1704; początkowo na kamienie zegarkowe stosowano rubin naturalny i diament, obecnie rubin syntetyczny lub szafiry, rzadziej agat lub granat. (źródło)

  • Kamień łożyskowy

    łożysko mineralne z otworem, w którym pracuje czop.

  • Karilon (carillon)

    zegarek z mechanizmem wybijającym na żądanie po naciśnięciu tłoczka wystającego z koperty, całą wielotonową melodię (a nie tylko „suche” odliczanie godzin, kwadransów i minut jak repetier minutowy). Najczęściej wykonuje to przy pomocy co najmniej 3-4 młoteczków. Jest to najbardziej zaawansowana komplikacja zegarmistrzowska, o wiele bardziej perfekcyjna od minutowego repetiera i tourbillona. Posiada zawsze własny mechanizm napędowy. (źródło)

  • Kermit

    przydomek nadany Rolexowi Submarinerowi ref. 16610LV, wydanemu z okazji 50-tej rocznicy wprowadzenia modelu. Rolex Submariner ref.16610LV odznacza się powiększonymi indeksami godzinowymi i zielonym obrotowym bezelem (stąd skojarzenie ze znaną żabą z Muppetów). (źródło)

  • Ketterer Franz Anton (1676-1750)

    Niemiecki wytwórca zegarów drewnianych w Schrambergu. Wprowadził do nich wiele ulepszeń i wynalazł zegar kukułkowy.

  • Kienzle, Schwenningen, Niemcy

    fabryka zegarków.

  • Kieł

    trzpień walcowy zakończony stożkiem o kącie 60°. Rozróżnia się kły zewnętrzne (stożki) i kły wewnętrzne (lejki). Kły służą do zamocowywania przedmiotów (wałków) toczonych na tokarce. W kłach wewnętrznych zamocowuje się przedmioty cienkie, w których nie można wykonać nakiełków.

  • Kiełek

    mały kieł, którego cześć chwytową stanowi znormalizowany chwyt stożkowy. Końce pracujące kiełków mają taki sam kształt jak końce kłów zewnętrznych i wewnętrznych. Kiełek osadza się w specjalnych tulejach, które umocowuje się we wrzecionie tokarki oraz w koniku w miejsce kła zwykłego. Istnieją także kiełki wewnętrzne z ochraniaczami czopów, które służą do umocowywania na tokarce osi zegarkowych z gotowymi już czopami, na których trzeba jeszcze wykonać jakieś prace tokarskie.

  • Kit

    substancja łącząca elementy i wypełniająca szczeliny łączenia.

  • Kitowanie

    nierozłączne spajanie elementów przez wypełniania szczelin łączenia – kitem. Miejsca kitowane powinny być czyste, suche i odtłuszczone.

  • Klej

    substancja służąca do nierozłącznego spajania części. Klej składa się zwykle z substancji klejącej i rozpuszczalnika. Po odparowaniu rozpuszczalnika klej się utwardza. Znane są różne rodzaje klejów, z których najczęściej mają zastosowanie kleje syntetyczne o różnych nazwach handlowych. Są to kleje epoksydowe, fenolowe, karbamidowe, kauczukowe, winylowe. Do metali najlepsze są kleje epoksydowe, nie wymagające rozpuszczalników, ale łączone części trzeba podgrzać do temperatury ok. 70°C, a po złączeniu przez ok. 2 godziny – przetrzymać w temperaturze 180°C. Wygodniejsze w użyciu są kleje z utwardzaczem do łączenia na zimno.

  • Klejenie

    klejenie jest to łączenie nierozłączne dwóch części za pomocą warstewki lepkiej substancji wiążącej, zwanej klejem. Połączenie klejone zawdzięcza się adhezji, czyli przyczepności i twardnieniu kleju. Klej składa się zwykle z substancji klejącej i rozpuszczalnika. Po odparowaniu rozpuszczalnika klej się utwardza. Niektóre kleje utwardzają się na skutek przemiany fizycznej lub chemicznej – na zimno lub na gorąco.

    Więcej na temat klejenia można znaleźć w książce Bernarda St. Bartnika i Wawrzyńca Al. Podwapińskiego pt. „Technologia mechanizmów zegarowych. Montaż, konserwacja i naprawa” rozdz. X. Łączenie części 3. Klejenie

  • Klepsydra

    starożytny zegar wodny lub zegar piaskowy służący, do mierzenia krótkich odstępów czasu.

  • Kleszcze do trzymania wskazówek

    narzędzie zegarmistrzowskie stosowane podczas rozwiercania otworów we wskazówkach. W dużych otworach kleszczy zaciska się wskazówki godzinowe, w małych - minutowe, a w wycięciach czołowych - sekundowe.

  • Kleszcze do wycinania otworów w sprężynach (patrz: Dziurkacz sprężyn)

  • Kleszcze wyciskowe

    narzędzie zegarmistrzowskie służące do wyciskania haków w bębnie sprężyny. Na jednej szczęce jest prostokątne wycięcie, a na drugiej znajdują się nastawne stemple prawe i lewe. Ściśnięcie kleszczy powoduje wycięcie ze ścianki bębna trzech boków haka, a jeden zostaje nieco wygięty. Głębokość wygięcia haka reguluje się śrubą nastawczą.

  • Klocek włosa (patrz: Włos)

  • Klucz do zegara

    element naciągu kluczowego z otworem kwadratowym, służący do nakręcania zegara, zwykle od strony tarczy. Do nakręcania zegarów obciążnikowo-strunowych stosuje się klucze korbowe. Zegary i budziki nakręcane od tyłu mają klucze nakręcane na nagwintowane zakończenia wałka sprężyny.

  • Klucz do zegarka

    element naciągu kluczowego z otworem kwadratowym, służący do nakręcania antycznych zegarków kieszonkowych od tyłu koperty. Obecnie ogólnie jest stosowane nakręcanie zegarków kieszonkowych i naręcznych za pomocą główki naciągowej (koronki) osadzonej na wałku naciągowym.

  • Knopka (patrz: Pokrętka)

  • Kochański, Adam Adamandy (1631-1700)

    uczony polski, matematyk i fizyk, wykładowca w latach 1657-1660 w Moguncji i w roku 1667 we Florencji, późniejszy bibliotekarz i nadworny matematyk króla Jena III Sobieskiego, ksiądz T. J. (jezuita); napisał pierwszy ogólny wykład teorii zegara w języku łacińskim, wydany w roku 1664; opracował wiele projektów zastosowania wahadła do zegara oraz wiele ulepszeń mechanizmu zegarowego; w roku 1659 opracował nowy, nieznany jeszcze regulator do zegara, tzw. wahacz magnetyczny, podobny do balansu bez włosa; w roku 1672 zastosował włos w kształcie spirali (włos spiralny) do balansu zamiast szczecinek; w roku 1687 wynalazł sprężynkową zawieszkę wahadła zamiast niki; byt propagatorem heliocentrycznego układu naszego systemu planetarnego; skonstruował wraz z Heweliuszem zegar słoneczny na frontonie pałacu wilanowskiego.

  • Kok (patrz: Mostek i półmostek ozdobny)

  • Kolbe Rajmund, św. Maksymilian Maria (1894 - 1941)

    franciszkanin Założyciel Niepokalanowa i kilku pism katolickich. Organizator placówki misyjnej w Nagasaki. Inicjator pracowni zegarmistrzowskiej w Niepokalanowie i podręcznika „Zegarmistrzostwo”. Zginął w obozie hitlerowskim w Oświęcimiu, ofiarowując swe życie za życie współwięźnia. Kanonizowany 10 października roku 1982 przez papieża Polaka – Jana Pawła II.

  • Kolebnik

    pierwszy regulator chodu zegarów mechanicznych. Jest to ułożyskowana pionowo dwuramienna dźwignia z dwoma ciężarkami którymi można regulować chód zegara. Oddalanie ciężarków od osi powoduje opóźnianie chodu, a przybliżanie do osi - przyśpieszanie.

  • Kompensacja temperaturowa balansu (patrz: Balans kompensacyjny)

  • Kompensacja temperaturowa wahadła (patrz: Wahadło kompensacyjne)

  • Komplikacja

    z angl. complication. Określenie posiadania przez czasomierz dodatkowych wskazań, sygnalizacji, możliwości wykonywania dodatkowych funkcji i specjalnej konstrukcji mechanizmu. W obecnych czasach dość trudnym jest określenie systematyki komplikacji. Przykładowo, zalicza się do niej zastosowanie centralnej wskazówki sekundowej, choć dziś wobec upowszechnienia się mechanizmów z takim rozwiązaniem, w niektórych mechanizmach wskazania małego sekundnika uzyskuję się poprzez dodatkowe moduły mechanizmu. Zwyczajowo określenie to używane jest wyłącznie w odniesieniu do zegarków mechanicznych. (źródło)

  • Kondensator

    układ dwóch lub więcej elektrod (okładzin) wykonanych z materiału przewodzącego, odizolowanych od siebie dielektrykiem. Kondensator służy do gromadzenia ładunków elektrycznych.

  • Kondensator dostrojczy (trymer)

    kondensator przeznaczony do dostrajania obwodu rezonansowego. W zegarkach kwarcowych służy do regulacji chodu zegarka.

  • Kondensator nastawny

    kondensator, którego pojemność można zmieniać, np. przez zmianę wzajemnego położenia jego elektrod.

  • Kondensator obrotowy

    kensator nastawny płytkowy, w którym zmianę pojemności uzyskuje się przez równoległe zwajemne przesunięcie płytek stanowiących jego elektrody. Jedna, nieruchoma grupa płytek jest zamocowana w obudowie, a druga, ruchoma, jest osadzona na osi odizolowanej od obudowy. Podczas obrotu osi grupa płytek ruchomych wsuwa się w przestrzeń między płytki nieruchome, w wyniku czego zmienia się ich powierzchnia czynna, a tym samym pojemność kondensatora.

  • Konik (patrz: Tokarka zegarmistrzowska kłowa)

  • Konserwacja

    czynności, których celem jest utrzymanie zdolności użytkowej przedmiotów. W odniesieniu do zegarów i zegarków konserwacja polega głównie na okresowym czyszczeniu i smarowaniu zegarów i zegarków świeżym olejem oraz na zabezpieczaniu ich przed wilgocią, kurzem i wszelkiego rodzaju zabrudzeniami, nagłymi zmianami temperatury, namagnesowaniem, kwasami i ich parami oraz silnymi wstrząsami i uderzeniami.

  • Konserwacja budzików

    zalecenia są następujące. Budziki nie powinny być stawiane na śliskim blacie stolika nocnego, lecz na szorstkiej podkładce, aby podczas budzenia nie spadły na podłogę. Trzeba je nakręcać wieczorem, gdy nastawia się czas budzenia. Wskazówki budzika można cofać tylko wtedy, gdy wskazówka godzinowa znajduje się w pewnym oddaleniu od wskazówki nastawczej.

  • Konserwacja czasu

    to zespół czynności i środków technicznych zapewniających możliwość ustalenia czasu w dowolnej chwili, bez potrzeby bezpośredniego nawiązania do wzorców pierwotnych.

  • Konserwacja zegarków

    zalecenia są następujące. Zegarki, przede wszystkim naręczne, są narażone na szkodliwe działanie potu – dlatego po zdjęciu z ręki zegarek trzeba wytrzeć suchą chusteczką lub irchą. Zegarki z kalendarzem powinno nakręcać się wieczorem, aby bardziej naprężona sprężyna łatwiej pokonała opór powstały podczas przestawiania daty. Wyciąganie wałka naciągowego do pozycji nastawczej powinno wykonywać się paznokciami, przechylając je jak dźwignię – ma się wtedy lepsze wyczucie i nie ciągnie bez potrzeby. Wskazówki można cofać tylko wtedy, gdy wskazówka sekundowa nie zatrzymuje się podczas cofania (ćwiertnik nie ma za dużego tarcia), w przeciwnym razie nie powinno się cofać, zwłaszcza raptownie, gdyż łatwo wyszczerbić palety.

  • Konserwacja zegarów

    zalecenia są następujące. Zegary powinny być ustawione w suchym pomieszczeniu, ale nie za blisko grzejników i pieców, gdyż wysoka temperatura ujemnie wpływa na smary. Zegarów ściennych nie należy zawieszać na wilgotnych ścianach. Zegary wahadłowe wymagają dokładnego i sztywnego ustawienia. Uruchamiając wahadło, nie należy go zbyt silnie popychać, aby nie uszkodzić palet lub zębów koła wychwytowego. Można cofać wskazówki wszystkich chodzików, natomiast wskazówek niektórych zegarów bijących nie powinno się cofać.

  • Konserwacja zegarów wieżowych

    zalecenia są następujące. Zegary wieżowe bez elektrycznego naciągu należy nakręcać przed zalotem - najlepiej zaraz po wybiciu godziny. Zegarem wieżowym w zasadzie powinien się opiekować fachowiec, który konserwuje zegar i w razie potrzeby nakręca go i reguluje. Mechanizmzegara powinien być umieszczony w szczelnej szafie.

  • Kontraktron

    układ stykowy w hermetycznej obudowie, składający się ze szklanej rurki wypełnionej gazem ochronnym (mieszaniną azotu i wodoru) oraz umieszczonych w niej dwóch lub więcej sprężyn stykowych ze stopu żelazoniklowego. Zestyk następuje pod wpływem zewnętrznego pola magnetycznego, wytwarzanego przez cewkę nałożoną na rurkę lub przez zbliżenie magnesu trwałego. Styki kontraktronu odznaczają się dużą trwałością i niezawodnością działania, gdyż są zabezpieczone przed szkodliwymi wpływami atmosferycznymi.

  • Kontrolowany przez radio zegarek

    zegarek kwarcowy odbierający sygnał radiowy transmitowany z super dokładnego zegara atomowego i używający tego sygnału do korekty pokazywanego czasu.

  • Kopernik Mikołaj (1473-1543)

    wybitny astronom polski, a także ekonomista, prawnik i medyk; urodził się w Toruniu, studia odbywał w Krakowie, Bolonii, Padwie i Ferrarze; od roku 1497 pracował we własnym obserwatorium we Fromborku; autor wielu prac z astronomii oraz słynnego dzieła: „De revolutionibus orbium coelestium” (,,0 obrotach sfer niebieskich”), w którym opisał stworzoną przez siebie nową, heliocentryczną teorię budowy naszego układu planetarnego; według tej teorii Słońce jest centrum, wokół którego krąży Ziemia i inne planety; zajmował się też teorią budowy zegara; jeden rozdział wspomnianego dzieła poświęcił zagadnieniom ruchu wahadłowego.

  • Koperta

    element zegarka pełniący funkcję obudowy mechanizmu i tarczy oraz pozycjonowania wszystkich elementów zewnętrznych w stosunku do mechanizmu (koronka, przyciski). Wykonywana w sposób finezyjny, z metalu szlachetnego lub inkrustowana kamieniami szlachetnymi staje się także elementem dekoracyjnym. W szczególnych rozwiązaniach (zegarek Swatch) może pełnić także funkcje elementu nośnego dla wszystkich części mechanizmu. (źródło)

  • Koronka (główka naciągowa)

    element zegarka pozwalający na wykonanie korekty wskazań zegarka i nakręcenie sprężyny mechanizmu. W zależności od kształtu może nosić dodatkowe określenia (cebulkowa, walcowe). W niektórych modelach może być dekorowana kamieniem szlachetnym lub metalem innym niż ten z którego wykonana jest koperta ? tzw. kaboszon. W niektórych wodoszczelnych zegarkach może być wkręcana na gwintowany tubus koperty. (źródło)

  • Korozja

    proces niszczenia metali znajdujących się w środowisku gazowym lub ciekłym w wyniku reakcji chemicznych lub elektrochemicznych.

  • Korpus koperty

    główna część koperty zegarka, w której jest zamocowany mechanizm.

  • Korund (materiały ścierne) (patrz: Materiały ścierne)

  • Korycki Piotr (1874-1940)

    zegarmistrz amator, żyjący i pracujący w Warszawie, konstruktor i wykonawca zegarów skomplikowanych. Ksiądz.

  • Kotwica (patrz: Wychwyt kotwicowy)

  • Kowadło zegarmistrzowskie

    miniatura kowadła ślusarskiego. Oprócz kowadła do kucia zegarmistrz używa różnych kowadełek do prac specjalnych, zwłaszcza gdy nie posiada nabijarki z kompletem kowadełek.

  • Koła zębate

    części mechanizmu służące do przenoszenia ruchu obrotowego z jednej osi na drugą bez poślizgu.

  • Kołek kotwicy (patrz: Kołek paletowy)

  • Kołek odbojowy (patrz: Wychwyt cylindrowy)

  • Kołek paletowy

    kołek osadzony w ramieniu kotwicy wychwytu kołkowego, spełniający funkcję palety. W kotwicy są dwa kołki paletowe – wejściowy i wyjściowy.

  • Kołek przerzutowy (patrz: Palec przerzutowy)

  • Kołek sercowy (patrz: Mechanizm bicia zapadowy typu paryskiego)

  • Kołek sprężynujący (teleskop)

    element służący do mocowania paska lub bransolety przy kopercie. Składa się z rurki mosiężnej, śrubowej sprężynki stalowej oraz znajdujących się w obu końcach rurki dwóch czopów, których cieńsze końce tkwią w otworach uszu koperty. Nieco mniejsze kołki sprężynujące są stosowane do mocowania sprzączki przy pasku oraz w bransoletach do regulacji ich długości.

  • Kołek ustalający

    element zabezpieczający przed przesunięciem łączone części, dociskane do siebie wkrętem. Kołki ustalające pełne lub z otworem gwintowanym są stosowane w mechanizmach zegarkowych do mocowania mostka i półmostka.

  • Kołek zalotowy (patrz: Mechanizm bicia grzebieniowy)

  • Kołek łączący

    element służący do łączenia części. Kołki łączące są przeważnie stożkowe. Zaleca się stosowanie kołków o zbieżności 1:50, które nie ulegają samoczynnemu obluzowaniu. W mechanizmach zegarowych stosuje się je m.inn. do mocowania zawieszki wahadła, tarczy oraz jako zatyczki do zabezpieczania dźwigni mechanizmu bicia.

  • Koło bicia (patrz: Mechanizm bicia zapadkowy typy paryskiego)

  • Koło bębna

    wieniec zębaty bębna sprężyny napędowej, pełniący funkcję koła napędowego.

  • Koło chybotkowe (patrz: Naciąg chybotkowy)

  • Koło cylindrowe (patrz: Wychwyt cylindrowy)

  • Koło godzinowe

    koło należące do przekładni wskazań; jest ułożyskowane na tulejce ćwiertnika i napędzane zębnikiem zmianowym; na tulejce koła godzinowego jest osadzona wskazówka godzinowa. (źródło)

  • Koło kolumnowe

    rodzaj koła z „pionowymi” zębami stosowany w mechanizmach stoperowych. Koło to umożliwia sterowanie stopera przy pomocy jednego przycisku zazwyczaj umieszczonego w główce naciągowej, a jego brak powoduje, że do tego potrzebne są dwa tłoczki znajdujące się obok główki naciągowej. (źródło)

  • Koło minutowe

    koło należące do przekładni chodu; jest osadzone na osi minutowej i napędza zębnik pośredni. (źródło)

  • Koło naciągowe

    koło w zegarku, ułożyskowane na mostku; przenosi napęd od zębnika naciągowego i napędza koło zapadkowe, umocowane na wałku sprężyny napędowej (patrz: naciąg chybotkowy, naciąg sprężynowy). (źródło)

  • Koło napędowe

    wieniec zębaty bębna sprężyny w zegarach o napędzie sprężynowym. Koło zębate osadzone na osi napędowej i połączone z kołem łańcuchowym o napędzie obciążnikowo-łańcuchowym lub z bębnem napędowym w zegarach o napędzie obciążnikowo-strunowym; koło napędowe mechanizmu chodu napędza zębnik minutowy osadzony na osi minutowej w zegarach z codziennym naciągiem lub zębnik dodatkowy w zegarach z cotygodniowym naciągiem; koło napędowe mechanizmu bicia napędza zębnik koła bicia lub zębnik koła dodatkowego. (źródło)

  • Koło nastawcze

    koło w zegarku, ułożyskowane na płycie i zazębiające się z kołem zmianowym.Służy do nastawiania wskazówek zegarka. W czasie nastawiania jest napędzane uzębieniem koronowym sprzęgnika (patrz naciąg sprzęgnikowy). Koło nastawcze w budziku służy do nastawiania wskazówki nastawczej na czas sygnału (zob. Urządzenia nastawcze). (źródło)

  • Koło podziałowe (patrz: Koła zębate)

  • Koło pośrednie

    koło należące do przekładni chodu osadzone na osi pośredniej, napędzanej przez koło minutowe; napędza zębnik sekundowy osadzony na osi sekundowej. (źródło)

  • Koło przeciwzapadkowe (patrz: Napęd pomocniczy)

  • Koło sekundowe

    koło należące do przekładni chodu osadzone na osi sekundowej, napędzanej przez koło pośrednie; napędza zębnik wychwytowy osadzony na osi wychwytowej.

  • Koło sercowe (patrz: Mechanizm bicia zapadkowy typu paryskiego)

  • Koło wychwytowe

    koło współpracujące z wychwytem; jego ruch obrotowy jest cyklicznie powstrzymywany przez wychwyt, a przerwy te zliczane są przez przekładnię mechanizmu chodu i zamieniane na wskazania czasu. (źródło)

  • Koło zalotowe (patrz: Mechanizm bicia zapadowy typu paryskiego)

  • Koło zamachowe (patrz: Bezwładnik)

  • Koło zapadkowe

    koło współpracujące z zapadką, która przeciwdziała raptownemu rozwinięciu się sprężyny napędowej lub opadnięciu obciążnika. W zegarku koło zapadkowe jest osadzone na wałku sprężyny i napędzane kołem naciągowym podczas nakręcania zegarka. (źródło)

  • Koło zapadowe (patrz: Mechanizm bicia zapadowy)

  • Koło zmianowe

    koło połączone z zębnikiem zmianowym, należące wraz z nim do przekładni wskazań. Jest ułożyskowane na płycie mechanizmu i napędzane ćwiertnikiem.

  • Koło zębate (patrz: Koła zębate)

  • Kreda (patrz: Środki polerownicze)

  • Krofitsch (1755-?)

    zegarmistrz amator, w roku 1820 ukończył budowę zegara planetarnego o 35 tarczach, nad którym pracował 40 lat; ksiądz.

  • Krokomierz

    przyrząd wskazujący liczbę przebytych kroków przez piechura. Działanie krokomierza polega na ruchu metalowego ciężarka. Podczas każdego kroku na skutek wstrząsu ciężarek opada i przez zapadkę obraca koło o jeden ząb.

  • Krosz Gotfryd (1729-1813)

    zegarmistrz królewski, wieloletni tzw. starszy cechu zegarmistrzów w Krakowie; w roku 1797 utworzył osobny cech zegarmistrzów, oddzielając go od cechu ślusarzy.

  • Kryształy ciekłe (patrz: Ciekłe kryształy)

  • Krzywa końcowa włosa (patrz: Włos bregetowski)

  • Krzywka

    element obrotowy mechanizmu ukształtowany tak, że pewna część jego obwodu podczas obrotu powoduje ruch posuwowy innego elementu. Krzywką może być np. krążek z otworem mimośrodowym lub krążek z otworem w środku i łagodnym występem w obwodzie – tzw. Kułak.

  • Krzywka astronomiczna (kalendarzowa)

    element przekładni uruchamiającej włączniki oświetlenia zewnętrznego, wykonujący jeden obrót w ciągu roku. Włączanie następuje każdego dnia o zmroku, a wyłączanie o świcie.

  • Krzywka czerpaka (patrz: Mechanizm bicia grzebieniowy)

  • Krzywka stopniowa (patrz: Mechanizm bicia grzebieniowy)

  • Krzyż Maltański (patrz: Zastawka Maltańska)

  • Krążek sercowy (patrz: Mechanizm bicia typu szwarcwaldzkiego)

  • Krążek zabierny

    krążek należący do wyposażenia tokarki. Bardzo delikatne osie i wałki obraca się podczas toczenia za pomocą dwóch krążków - zabiernego i napinającego. Przez odpowiednie ustawienie krążka napinającego osłabia się nacisk paska na krążek zabierny.

  • Krążek zamachowy (patrz: Bezwładnik)

  • Kucie

    obróbka polegająca na nadawaniu trwałej zmiany kształtu przedmiotowi z metalu plastycznego położonego na kowadle – przez nacisk powodowany prasą lub uderzaniem młotka. Metale bardzo plastyczne można przekuwać w temperaturze pokojowej (na zimno), a inne, twardsze, przed kuciem trzeba podgrzać.

    Więcej na temat kucia można znaleźć w książce Bernarda St. Bartnika i Wawrzyńca Al. Podwapińskiego pt. „Technologia mechanizmów zegarowych. Montaż, konserwacja i naprawa” rozdz. V. KUCIE, PROSTOWANIE, GIĘCIE

  • Kukułka (patrz: Zegar kukułkowy)

  • Kurant

    zegar sygnalizujący wyposażony w dodatkowy mechanizm wygrywający melodię. Także sama melodia tego zegara. Istnieją kuranty dzwonkowe, fletowe, gongowe, grzebykowe.

  • Kurant dzwonkowy

    kurant budowany jako zegar domowy wybijający kwadranse i godziny, a także jako duży zegar wieżowy wygrywający melodie. Zegar na wieży jasnogórskiej wygrywa co kwadrans melodie religijne na 37 dzwonach – jest to największy kurant dzwonkowy w Polsce, zbudowany w roku 1904 w Belgii.

  • Kurant fletowy

    zegar grający, naśladujący śpiew ptaków lub grę na flecie. Jest to przeważnie zegar figularny. Jednym z najsłynniejszych zegarów z kurantem fletowym jest zegar figularny zwany „Pasterzem”, znajdujący się w Pałacu Narodowym w Madrycie, przedstawiający pasterza grającego na flecie.

  • Kurant gongowy

    zegar domowy wygrywający melodie na czterech gongach, zamiast zwykłego bicia kwadransów. Pierwsze cztery młotki wybijają melodię kwadransów, piąty wybija godziny. Do podnoszenia młotków służą cztery gwiazdy bicia połączone razem lub walec kurantowy z czterema szeregami kołków. Najpopularniejszą melodią kurantów kwadransowych jest melodia westminsterska, pochodząca z opery niemieckiego kompozytora G. F. Händla (zob. Big-Ben).

  • Kurant grzebykowy

    popularny kurant, stosowany w zabawkach, zegarkach i budzikach grających (zob. pozytywka).

  • Kułak (patrz: Krzywka)

  • Kwarc

    minerał, dwutlenek krzemu SiO 2. Jego krystaliczna postać wykorzystywana jest do wykonywania rezonatorów kwarcowych drgających pod wpływem zmiennego pola elektrycznego od kilku tysięcy do kilku milionów razy na sekundę. (źródło)

  • Kwarc (materiały ścierne) (patrz: Materiały ścierne)

  • Kąt amplitudy

    kąt zawarty między położeniem równowagi regulatora chodu, a jego największym wychyleniem w położeniu skrajnym. (źródło)

  • Kąt cofania

    kąt, o jaki obróci się koło wychwytowe (zob. wychwyt) ruchem wstecznym podczas współpracy każdego zęba z paletą. Kąt cofania jest niejednakowy w różnych rodzajach wychwytów. Największy jest w wychwytach cofających, w wychwytach spoczynkowych teoretycznie nie istnieje. W każdym wychwycie występuje tzw. cofanie dynamiczne wskutek odbicia się zęba spadającego na paletę.

  • Kąt drogi straconej

    kąt ruchu kotwicy od chwili spadu zęba koła wychwytowego na spoczynek (zob. wychwyt) do oparcia się drążka widełek o słupek ograniczający (w wychwytach swobodnych) lub do ukończenia ruchu uzupełniającego regulatora (w wychwytach spoczynkowych i cofających).

  • Kąt impulsu

    kąt obrotu koła wychwytowego (jednocześnie kotwicy i regulatora), wykonany w czasie udzielania impulsu napędowego regulatorowi. Rozróżnia się osobno kąt impulsu koła wychwytowego, kąt impulsu kotwicy, kąt impulsu regulatora (zob. wychwyt).

  • Kąt odpadu

    kąt obrotu koła wychwytowego (zob. wychwyt) od chwili zejścia jego zęba ze skośnej powierzchni palety i ukończenia impulsu do spadu innego zęba na drugą paletę.

  • Kąt przyciągania

    odchylenie palety wejściowej wychwytu szwajcarskiego od linii promieniowej koła wychwytowego pod kątem 12°, a palety wyjściowej pod kątem 13,5°. Kąt przyciągania wywołuje moment przyciągający drążek widełek do słupków ograniczających. Kąt przyciągania znajduje się także na zębach koła wychwytowego i wynosi 15 – 24°, w zależności od rodzaju i konstrukcji wychwytu (w wychwycie kołkowym jest większy niż w wychwycie szwajcarskim).

  • Kąt przyporu

    kąt zawarty między linią przyporu a linią prostopadłą (normalną) do linii środków współpracujących kół zębatych, określający zależność między średnicą koła podziałowego a średnicą koła zasadniczego danego koła zębatego. W zazębieniu ewolwentowym kąta przyporu jest znormalizowany i wynosi 20°, w zazębieniu cykloidalnym kąt przyporu jest zmienny.

  • Kąt ruchu uzupełniającego

    kąt, o jaki obróci się regulator chodu po uzyskaniu impulsu do osiągnięcia swego skrajnego położenia. Podczas tego ruchu regulatora ząb koła wychwytowego znajduje się na powierzchni spoczynku palety.

  • Kąt spoczynku

    kąt wykreślany z osi obrotu kotwicy ograniczający swymi ramionami odcinek powierzchni spoczynku palety jaki zajmują zęby koła wychwytowego spadające na tę powierzchnię.

  • Kąt uwolnienia

    kąt, o jako obróci się regulator chodu podczas uwalniania koła wychwytowego ze spoczynku.