Poznań

Kolekcja zegarów w zbiorach Muzeum Sztuk Użytkowych w Poznaniu Oddziale Muzeum Narodowego.

Muzeum od dawna zbiera przyrządy do pomiaru czasu. Kryteria ich kolekcjonowania były jednak różne. Starano się zbierać zegary możliwie stare, zabiegano o zegary powstałe w polskich pracowniach, w pewnym okresie, kupując je odwoływano się głównie do ich walorów dekoracyjnych, niezbędnych przy urządzaniu zabytkowych wnętrz. Szereg zabytków pochodzi ze zbiorów Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk powstałych po 1858r. Stąd też kolekcja ta nie jest ani zbyt liczna ani też jednorodna. Część tych zbiorów jest stale eksponowana: w Poznaniu, w MSU w Zamku Królewskim, w Ratuszu (poznańskie) i w Pałacu w Rogalinie.

Wśród niej znajduje się niewielka ilość zegarów słonecznych, przenośnych. Najstarszy z nich to zegar Paula Reinmanna z Norymbergi z 1608r. Jest on wykonany z kości słoniowej i posiada wiele wskazań, także barometrycznych. Inne zegarki typu norymberskiego wykonano w końcu XVIII w. i są one znacznie prostsze. Z tego też czasu pochodzą pozostałe wykonane w Augsburgu. Do rzadkości należy zegar pierścieniowy z Krakowa z 1698 r., niestety uszkodzony.

Zegary mechaniczne pochodzą z czasów od końca XVI do XX w. W Muzeum Narodowym, poza kolekcją MSU, znajduje się jeden z najstarszych przenośnych zegarów polskich – mianowicie w Oddziale MNP - Muzeum Historii miasta Poznania w Ratuszu znajduje się cylindryczny zegar Eckhardta Stalla z Poznania, najprawdopodobniej z 1575 roku. W zbiorach Muzeum Sztuk Użytkowych najstarszym jest kwadratowy zegar zapewne augsburski z 1581 roku. Następne pochodzą już z początków XVII w. Wśród nich znajduje się zegar wieżyczkowy (z wymienionym mechanizmem), zegar „pasyjka” i mały londyński zegarek - pektoralik w srebrnej kopercie w kształcie muszelki.

W zbiorach przechowywana jest też pewna ilość barokowych zegarów kaflowych, tak znanych wytwórni augsburskich i londyńskich jak i szeregu warsztatów śląskich i polskich. Znajduje się obok nich także zegar latarniowy z pocz. XVIII w., niestety bez tarczy. Z tej epoki posiadamy także mechanizmy kieszonkowe - wśród nich interesujący wrocławski zegarek Wagnera z pocz. XVIII w. z „wędrującymi godzinami”. Z większych zegarów posiadamy barokowe szafowe-podłogowe, głównie angielskie (jeden holenderski) i mniejsze - szafkowe - m.in. praski z kurantem dzwonkowym z ok. 1760 r. i Andrzeja Masłowskiego z Poznania z 1789 r. Ponadto Muzeum posiada także zegary ścienne-talerzowe tak poznańskie jak i gdańskie.

W zbiorach muzealnych znalazł się również stojący precyzyjny zegar paryski z k. XVIII w. Roberta Robina z rusztowym, ciężkim wahadłem i mechanizmem wspomagającym. Do rzadkości w Polsce należy zegarek kieszonkowy Napoleona z jego inicjałem - typ ten znany jest jako dawany w prezencie przez parę cesarską. Posiadamy niewielką ilość zegarów kominkowych paryskich, z figurami i kilka zegarów kominkowych biedermeierowskich - portykowych, m.in. Żebrowskiego z Krakowa. W swoim czasie nabyto także kilka wyrobów znanych firm zegarmistrzowskich z Genewy - Czapka, Patka i Czapka, Patka i Patek-Philippe w większości zdobionych na kopertach rytowaną lub emaliowaną patriotyczną dekoracją. Z tego czasu posiadamy także większe zegary historyzujące.

Wśród eksponatów pochodzących ze Sreber Funduszu Obrony Narodowej znalazły się zegarki kieszonkowe XIX/XX w - zegarek firmy Roskopf, nagrodowe z różnych okazji, a także robione na eksport do Rosji.

Posiadamy też elektryczny zegar stojący „Bullclock” z Francji po 1920 r.

Ponadto muzeum jest w posiadaniu „epactu” i „wiecznego kalendarza”. Mamy też niewielką biblioteczkę o tej tematyce.

Część tych obiektów publikowana jest w:

Joanna Eckhardt, Dzieje zegara, Poznań 1953; Zbiory Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Katalog wystawy, Poznań 1982; Wiesława Siedlecka, Polskie zegary, Wrocław 1988, Zygmunt Dolczewski, Renesansowy zegar poznański [w] Studia muzealne, zeszyt XV, Poznań 1992, s. 87-93; passim – Tempus fugit – mors venit. Wystawa starych zegarów ze zbiorów Muzeum Sztuk Użytkowych - Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu, Chojnice 1997; passim - Poznański zegarmistrz, konstruktor, wynalazca i muzyk - Andrzej Masłowski(1767-1828) z Chojnic, Kronika m. Poznania, 1999, z. 4; Tempus tene. Zegary mechaniczne w Polsce - tradycja i współczesność, [katalog wystawy], Toruń 2000; Ornamenta Silesiae. Tysiąc lat rzemiosła artystycznego na Śląsku, [katalog wystawy], Wrocław 2000.