Jędrzejów

Genealogia rodziny Przypkowskich herbu Radwan sięga czasów średniowiecza. Kolebką rodziny było Mazowsze, lecz w połowie XIII wieku osiedlili się pod Krakowem założywszy wieś Przypkowice.

W XVI wieku przedstawiciele rodziny aktywnie działali w ariańskiej wspólnocie wyznaniowej a Jan Przypkowski, przejęty ideałami równości wszystkich ludzi, w roku 1573 uwolnił swych poddanych z pańszczyzny. Najwybitniejszym przedstawicielem rodziny w wieku XVII-tym był Samuel Przypkowski (1592-1670), arianin związany z dworem Radziwiłłów z Birży, poeta, filozof i polityk. W wieku XVIII-tym Józef Przypkowski (1707-1758), inny wybitny przedstawiciel rodziny, piastował godność profesora astronomii i matematyki na Uniwersytecie Krakowskim. W 1740 roku on właśnie zaprojektował zegar słoneczny na kościele Mariackim w Krakowie. Nieliczne pamiątki i fragmenty jego księgozbioru znajdują się do dziś w kolekcji Muzeum. Twórcą trzonu kolekcji dzisiejszego Muzeum był Feliks Przypkowski (1872-1951). Miłośnik astronomii i gnomiki, ukończył studia medyczne i praktykował przez pięćdziesiąt lat jako lekarz w Jędrzejowie. Od roku 1895 konsekwentnie gromadził zegary słoneczne i literaturę dotyczącą ich budowy i historii.

W Jędzejowie wzniósł istniejące do dzisiaj obserwatorium astronomiczne, prowadził również pomiary meteorologiczne. Interesował się numizmatyką, mineralogią, zbierał także pamiątki związane z miastem i regionem, pozostawił po sobie również ogromny zbiór fotografii. Jego pasje zbierackie i naukowe podzielał również syn, Tadeusz Przypkowski (1905-1977), historyk sztuki, bibliofil, miłośnik heraldyki. Znawca i budowniczy zegarów słonecznych stworzył ich liczne egzemplarze, z których najważniejsze to siedem zegarów słonecznych na obserwatorium w Greenwich. Dzięki jego staraniom kolekcja została po wojnie znacznie poszerzona i udostępniona dla publiczności, a w roku 1962 przekazana Państwu.

W dziale zegarów słonecznych Muzeum obejrzeć można wszystkie ich rodzaje konstruowane od XV wieku, oraz rozmaite przyrządy służące do pomiaru czasu - klepsydry, zegary ogniowe i mechaniczne, a także przyrządy astronomiczne. Do najcenniejszych obiektów z tego działu należą zegar słoneczny, dzieło Erazma Habermela orazzegar słoneczny z armatką, według tradycji własność Stanisława Leszczyńskiego. Wśród zegarów mechanicznych wymienić można maleńki zegarek-pektoralik z kryształu górskiego, siedemnastowieczny wyrób paryski sygnowany nazwiskiem „Mahlet”, zegar wahadłowy sygnowany na mechanizmie „Gabier”, w Paryżu wykonany dla Jana Kazimierza. Popularny w Polsce typ zegara stołowego, zwanego kaflowym ze względu na podobieństwo korpusu do kafla piecowego, bądź „żabą” z powodu szeroko rozstawionych nóżek, reprezentuje zegar wykonany w Zasławiu przez zegarmistrza Michała Piegszę około połowy XVIII w.

W dziale starodruków liczącym około 600 tomów, wśród których najcenniejszym jest wydanie z r. 1566 dzieła Kopernika „De revolutionimbus orbium coelestium”, znajdują się egzemplarze z autografami Heweliusza, Kartezjusza i Huyghensa. Część księgozbioru poświęcona gnomice uznawana jest za jeden z najcenniejszych zespołów tego typu na świecie.

Kolekcja grafik i ekslibrisów liczy obecnie około 25.000 dzieł powstałych od XVI do XX w.Kolekcja przedmiotów rzemiosła artystycznego, dokumentów i pamiątek historycznych zgromadzona w Muzeum, związana jestz historią miasta Jędrzejowa i regionu i jako taka ma szczególne znaczenie dla tamtejszej społeczności.

Wyjątkowym okresem w historii jędrzejowskiego domu Przypkowskich był czas stacjonowania w nim w 1914 roku I Kompanii Kadrowej,a w roku 1915 Józefa Piłsudskiego i jego sztabu. Pozostały po nich liczne pamiątki, przedmioty, listy z frontu i podziękowania za serdeczną gościnność. Dział gastronomii reprezentowany jest, prócz licznych książek poświęconych tej dziedzinie, także zbiorem naczyń, rondli, przyborów kuchennych, których niegdysiejszego przeznaczenia trudno się domyśleć dziś, w czasach barów szybkiej obsługi i papierowych talerzy. Do takich przedmiotów należy np. zdobiony ażurową wicią winnej latorośli wózeczek do serwowania wina roboty słynnej paryskiej firmy Christoffle, specjalizującyej się w wykwintnej zastawie stołowej. Atmosferę starego domu rodzinnego tworzą liczne piękne meble, tkaniny, obrazy i fotografie.

Muzeum posiada również jedyną w Polsce kolekcję rokokowych kurdybanów, obić z tłoczonej we wzory, malowanej i złoconej skóry, którą pokrywano sciany, fotele, a nawet antependia. Zwiedzając Muzeum można liczyć na fachową obsługę przewodnicką, kompetentne wyjaśnienia dotyczące niezwykłych zegarów i przedmiotów rzemiosła artystycznego i barwną gawędę o ludziach, których twarze patrzą ze starych płócien i fotografii.