Gdańsk - Muzeum Zegarów Wieżowych

Muzeum Zegarów Wieżowych powstało w 1996 roku jako oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Nastąpiło to skutkiem porozumienia Władz Miasta, Dyrekcji Muzeum i Zakonu OO. Karmelitów, którzy użyczyli na ten cel wnętrze wieży swojego kościoła pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

Muzeum Zegarów Wieżowych - do tej pory jedyne w Polsce - gromadzi i konserwuje mechanizmy zegarowe znaczące dla tego rzemiosła, które w miejscu swego przeznaczenia nie mogły już dłużej znaleźć odpowiednich warunków pracy. Wiele z nich zniszczyły wojny, pożary, w wielu przypadkach zmieniły się warunki w wieżach. Zgromadzona kolekcja nie jest może zupełna, ale jest reprezentatywna dla całego okresu rozwoju zegarmistrzostwa od XV do XX wieku. Oprócz niej, pracownicy Muzeum opiekują się szeregiem zabytkowych zegarów w miejscu ich pracy w całej Polsce.

Samą wieżę cechuje „genius loci”. Kościół św. Katarzyny jest najstarszym kościołem parafialnym Gdańska, jednym z dwóch najstarszych w mieście; obok kościoła dominikańskiego św. Mikołaja. Jego początki sięgają XII wieku.

Wieżę kościoła - masywny donżon, którego grubość murów w przyziemiu wynosi 4,6 m, a wysokość 78,5 m - zaczęto wznosić w 1450 roku. Budowę doprowadzono tylko do kalenicy dachu kościoła, gdyż Krzyżacy, panujący wówczas w Gdańsku, nie pozwalali ze względów militarnych na budowę wyższych wież.

W latach 1484-1486 podciągnięto mury do obecnej wysokości i przykryto siodłowym dachem. W 1634 roku zastąpiono dach wspaniałym barokowym hełmem wykonanym przez Jakuba van den Blocka (można w Muzeum zobaczyć chorągiewkę z tego hełmu) - stanowi on przepiękny, charakterystyczny dla Miasta przykład „holenderskiego baroku gdańskiego” jak niektórzy trafnie określają ten styl.

W 1905 roku wieżę spotyka katastrofa i płonie ona 3 lipca od uderzenia pioruna. W 1910 odbudowa jest już ukończona, ale działania wojenne w 1945 r. rujnują ją znowu. W 1979 roku ukończono rekonstrukcję hełmu.

W wieży jest jeszcze inne niezwykłe urządzenie - carillon. Jest to zespół zestrojonych ze sobą dzwonów wyposażonych w mechanizm umożliwiający wygrywanie na nich melodii. Carillony pojawiły się w XII w. Ojczyzną ich była okolica Flandrii i Niderlandów. Od XVI w. datuje się burzliwy rozwój techniki budowy carillonów.

W kościele św. Katarzyny pierwszy carillon zawieszono w 1578 r. - niewiele o nim wiadomo, zapewne był to niewielki zespół dzwonów. Zdjęto go w 1634 roku w trakcie wymiany zegara i dachu wieży.

Następny carillon ufundowano w 1738 r. Liczył 35 dzwonów, przetrwał aż do pamiętnego pożaru w 1905 r. W 1910 roku ukończono prace przy nowym carillonie. Wykonała go ludwisarnia Schillingów w Apoldzie, a zegar wieżowy i mechanizm carillonu powstał w fabryce zegarów wieżowych Korfhage u. Söhne w Buer.

Carillon miał trzy pełne oktawy chromatyczne - 37 dzwonów. łącznie ważyły ponad 16 ton. Oprócz tego kościół otrzymał 5 dzwonów liturgicznych, z których największy miał 11 ton! Żywot jednakże miał krótki - w 1942 roku niemieckie władze okupacyjne zdjęły go i oddały na przetop (28 dzwonów jakimś trafem ocalało i znajdują się obecnie w katedrze w Lubece).

W 1989 roku, dzięki usilnym staraniom i zbiórce pieniędzy pana Hansa Eggebrechta, mieszkańca Hamburga, a gdańszczanina z pochodzenia, św. Katarzyna znowu otrzymała carillon.

W Królewskiej Ludwisarni Eijsbouts w Asten (w Holandii) odlano 37 dzwonów (od c1 do c4) o łącznej masie 13,9 tony i wyposażono je w automatyczny mechanizm gry. Przewidziano jeszcze grę ręczną, ale jednak na tym działalność towarzystwa niemiecko-polskiego się zakończyła.

W 1998 roku dzięki funduszom władz Gdańska, prywatnych sponsorów, władz wojewódzkich zrealizowano - w tej samej wytwórni - mechanizmy gry ręcznej i czwartą oktawę (od cis4 do c5). Tym samym liczba dzwonów wzrosła do 49.

Jest to największy w Europie Środkowej koncertowy carillon, jeden z dwóch w Polsce, obok Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku.