Toczmech - budowanie na gruzach

„Początkowo przemysł zegarków w Związku Radzieckim obejmował szereg zrzeszonych małych warsztatów  mechaniki precyzyjnej, jednak zapotrzebowanie państwa na wysokiej jakości i nowoczesne zegarki własnej produkcji stale rosło, więc w 1929 r. rząd ZSRR postanowił stworzyć pierwszą fabrykę zegarków w ramach pierwszego planu pięcioletniego”.

Tym zdaniem zaczyna się większość opracowań dotyczących fabryki zegarków w Moskwie o nazwie Pierwsza Moskiewska Fabryka Zegarków, w początkowych latach, gdy powstała nazwanej Pierwszą Państwową Fabryką Zegarków. Ja chciałbym to zdanie nieco rozbudować, ponieważ te kilka małych warsztatów to w rzeczywistości cała historia, opowiadająca o zagrabieniu cudzego mienia, nieumiejętnym rozporządzaniu tymże i w końcu o tym, czy na ruinach da się coś zbudować?

W rewolucji rzecz wcale nie idzie o Rosję – pluję na Rosję. 

W.I.Uljanow Lenin - cytaty.

Opowieść o pierwszej radzieckiej fabryce zegarków rozpocznę od przedstawienia sytuacji po roku 1917, czyli od pierwszych dni powstawania Związku Radzieckiego, ponieważ Pierwsza Moskiewska Fabryka Zegarków, nie była pierwszą rosyjską fabryką zegarków (ani nawet radziecką). Już za czasów Katarzyny Wielkiej istniały w Rosji Fabryki Państwowe. W Rosji, która była w tym czasie cywilizowanym krajem o ugruntowanej pozycji, działały przedsiębiorstwa znane i cenione na całym świecie. W końcowym okresie istnienia Cesarstwa Rosyjskiego marki Takie jak Breguet, Moser, Tissot  i wiele innych, posiadały w największych miastach Rosji własne domy handlowe lub wykorzystywały przedstawicieli -  jak Patek Philippe, którego przedstawicielstwem w Rosji carskiej trudnił się Dom Handlowy „V. GABYU” - firmy należącej do Louisa Williama Gabus.  Jego zegarki wytwarzane, jak większości najlepszych wtedy marek, w Le Locle pomimo swego szwajcarskiego pochodzenia opisywano na tarczach cyrylicą – Габю (czyt. Gabju), ponieważ rynek rosyjski przynosił wtedy gigantyczne zyski.

Gabiu.

Rewolucja w 1917 roku i powstanie Socjalistycznego Państwa Radzieckiego pod znakiem czerwonej gwiazdy skutecznie zakończyło działalność w Rosji wszystkich wielkich marek. W Nowym Państwie znacjonalizowano wszystko co miało wartość, z przemysłu zegarkowego praktycznie nic nie zostało. Rewolucja według słów europejskich historyków zegarmistrzostwa, „oznaczała koniec kultury dobrego zegarmistrzostwa w Rosji”. Ja dodałbym, iż rewolucja oznaczała w ogóle koniec kultury w Rosji i to na długie lata. Poniżej kilka wybranych ilustracji obrazujących to wydarzenie.

Państwowa produkcja zegarków po Rewolucji była prowadzona przez Główną Dyrekcję Mechaniki Precyzyjnej podlegającą  Agencji Zegarów, oddziałowi Najwyższej Rady Gospodarczej, Najwyższej Rady Gospodarki Narodowej. Najwyższa Rada uradziła projekt produkcji zegarów w ZSRR, na jego początku poinformowano, iż w okresie przedwojennym w Rosji produkowano głównie tzw. chodziki, które sprzedawano w liczbie około 1.500.000 szt. rocznie i przynosiło to zysk około 1.500.000 rubli! Zaangażowane w tę produkcję były znacjonalizowane fabryki. Za kwotę równą kwocie 1.500.000 rubli sprowadzano ze Szwajcarii zegary bardziej skomplikowane, takie jak  zegary bijące, zegary z kukułką i inne zegary wiszące.

Poniżej zegary ścienne produkowane w podmoskiewskiej fabryce w Szarapowie, tak wyglądały w czasie upadku Caratu, później robiono je nadal, jedynie z innymi motywami ozdobnymi.

3 kwietnia 1922 r. dekretem Prezydium Najwyższej Rady Gospodarczej  utworzono Государственный трест точной механики – tłumacząc dosłownie -Państwowe Zaufanie mechaniki precyzyjnej. W słowie zaufanie chodzi oczywiście o tzw. trust,- za wikipedią; „Trust – forma koncentracji kapitałowej, w której przedsiębiorstwa tworzą oligopol, powstający na drodze łączenia się samodzielnych dotąd przedsiębiorstw tej samej branży. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i sprzedażą, wyznaczający ceny, określający podział zysków. Przedsiębiorstwa tracą całkowicie swą samodzielność pod względem handlowym, wytwórczym i prawnym. W większości państw o gospodarce rynkowej tworzenie trustów jest prawnie zabronione”.

Państwowy trust (Гострест) obejmował znacjonalizowane fabryki do produkcji chodzików, warsztaty naprawcze, a także rzemieślnicze warsztaty montażowe, które składały zegary oraz zegarki z półproduktów pozostałych po czasach imperialnych. Były to fabryki zegarków i warsztaty oraz magazyny armatury i półproduktów, które należały do P. Bure, G. Mosera, Raynina, Dmitrijewa, fabrykę Aviapribor, dawną Reininę, państwową fabrykę zegarów ściennych w Szarapowie, dawną V.Płatową i innych znanych przemysłowców.

Poniżej fotografie kilku producentów z końcowego okresu Rosji Carskiej.

Moser.

Bracia Czetunow

Linden, Sokołow.

P.Bure.

Dom Hanlowy Marki P.Bure w rosji Carskiej.

Ten sam sklep pod marką Toczmech

7 kwietnia 1924 r. oficjalnie powstała Państwowa Fabryka Zegarków «Новь», która zajmowała się składaniem zegarków kieszonkowych pod marką ГОСТРЕСТ ТОЧМЕХ. Do produkcji oczywiście wykorzystywano zapasy pozostałe po znacjonalizowanych przedsiębiorstwach zegarmistrzowskich, kieszonki pod tym logo posiadały mechanizmy zarówno H.MOSER, jak i CYMA czy TAVANNES oraz wszystkich innych marek, które do tej pory działały w Rosji. Zegarki zaopatrywano w tarcze z radzieckimi napisami i sprzedawano jako produkt  Gostrest Toczmech. Historia odnotowuje, że na początku pierwszego pięcioletniego planu Stalina, w 1928 r., Toczmech wchłonął niestabilną Moskiewską Elektromechanikę (MÈMZ), w której się znajdował odnowiony budynek w Tverskoy Zastavy. Początkowo fabryka zatrudniała
około 125 pracowników produkcyjnych, którzy zajmowali się głównie produkcją na zamówienie sprzętu telegraficznego, radioodbiorników, projektorów, a także naprawami elektromechanicznych liczników używanych w moskiewskich tramwajach. W listopadzie 1930r. budynek tej fabryki stał się zaczątkiem Drugiej Państwowej Fabryki Zegarków 2ГЧЗ, następnie nazwanej Cлава (Chwała).

Poniżej zdjęcie Zegarka będącego w posiadaniu Romana Kowalskiego. Jest to typowy przedstawiciel marki Gostrest Toczmech, który był dostępny w latach dwudziestych.

ГОСТРЕСТ ТОЧМЕХ na zamówienie N.K. P. S. (Ludowy Komisariat Komunikacji),  wczesne lata dwudzieste. Tarcza emaliowana, koperta z dwoma otwieranymi dekielkami, za którymi znajduje się standardowy mechanizm fabryki Henry'ego Mosera, opatrzony znakiem firmowym w postaci herbu. Jak można zauważyć od zegarka H. Moser & co, którym w rzeczywistości jest, różni się jedynie nazwą fabryki na tarczy.

Poniżej Zegarek H. Moser&Co.

Zegarki toczmech prezentowane na wystawie «Российские часы – 240 лет истории»

 A tutaj dodatkowo jeszcze kilka zdjęć kolekcji naszego forumowego kolegi Romana Kowalskiego, który posiada całkiem sporo zegarków z okresu wczesnego państwa sowieckiego ( o czym w następnej części), w tym także znajduje się kilka sztuk takich zearków sygnowanych Gotrest Toczmech.

W 1926 r. zapasy zegarków i wyposażenia zaczęły się kończyć, natomiast zapotrzebowanie na nie stale rosło, potrzebne były dla wojska, floty, kolei i ludność. Za zegarki i akcesoria ze Szwajcarii trzeba było zapłacić złotem, więc w Kraju Rad znowu trzeba było coś uradzić. 21 grudnia 1927 r. Rada Pracy i Obrony przyjęła dekret „W sprawie organizacji produkcji zegarków w ZSRR”. Zaplanowano utworzenie Pierwszej i Drugiej państwowej fabryki zegarków w Moskwie. Toczmech przetrwał do lat trzydziestych, ostatnie egzemplarze posiadają datowanie w tych właśnie latach, co mozna zobaczyć na powyższej fotografii zegarka Romana. Poniżej jeden z ostatnich produktów pod logo Toczmech, wyposażony w  mechanizm zakupiony w USA wraz z całą fabryką i (na pewien okres) pracownikami - K-43, czyli kolejny rozdział w radzieckiej historii zegarmistrzostwa.

„Przemysł” zegarkowy zbudowany na ruinach wielkich szwajcarskich marek przetrwał jedynie dekadę. 

W 1933r. w początkowym okresie realizacji drugiego planu pięcioletniego Gostrest Toczmech został rozwiązany, było to  trzy lata po utworzeniu 1 i 2 MFZ.

C.D.N.

http://old-clock.kz/

http://oldserdobsk.ru/

http://watchdirectory.ru/

https://ru.wikipedia.org

https://www.google.com

http://zegarkiclub.pl/

https://www.hampdenwatches.com