Franciszek Czapek - data urodzenia

Słowo wstępne  

Franciszek Czapek, (ur. 1811 w Semonicach, obecnie część Jaroměřa (Czechy) – zegarmistrz, wspólnik Antoniego Patka w latach 1839-1845, ewangelik reformowany (...) - tyle o narodzinach tego wielkiego człowieka mówi polska wersja Wikipedii.

Ve Wikipedii dosud neexistuje stránka se jménem Franciszkem Czapkem - tyle o Czapku mówi Wikipedia czeska.

Franciszek Czapek was a Czech born, Polish master watchmaker who arrived in Geneva, Switzerland in May 1832 - a tyle o narodzinach Czapka mówi Wikipedia angielska (przy czym z hasła Franciszek Czapek następuje automatyczne przekierowanie na hasło Czapek & Cie).

Przytoczyłem trzy wpisy z Wikipedii, ponieważ ostatnimi czasy stała się ona kompendium wiedzy dla wszystkich użytkowników internetu. Nie jest żadną tajemnicą, że wielu autorów artykułów, czy nawet książek posiłkuje się informacjami zawartymi w Wikipedii.

Daty narodzin Franciszka Czapka Wikipedia nie podaje, toteż nie dziwi fakt, iż nie można jej odnaleźć w artykułach zamieszczonych na stronach znanych portali branżowych - polskich i zagranicznych. Znalazłem może dwa artykuły na czeskich stronach gdzie podana była data urodzin - 4 kwietnia 1811r. (wg mnie błędna, ale o tym za chwilę).

Rozpocząłem zatem poszukiwania odpowiedzi na dręczące mnie pytanie: kiedy urodził się Franciszek Czapek - dzięki pomocy czeskich historyków i własnemu samozaparciu, znalazłem więcej niż oczekiwałem.

Ród Czapków z Semonic (Čapků)

Ród Čapků pochodzi z Semonic, gdzie od ok. 1550 roku dokumentuje się majątek, który w późniejszym czasie nosił numer opisowy 21. Pierwszym znanym Czapkiem był Jiřík Czapek. Od roku 1619 do roku 1650 gospodarką zajmował się Matouš (Mateusz) Czapek, jednakże z majątku zbiegł (uciekł) (być może w trakcie Wojny Trzydziestoletniej z powodów religijnych).

Wzmianka o rodzie Czapków pojawia się później w dokumentach z 1682 roku, gdzie Bartolomeusz (Bartoloměj, w źródłach występuje nazwisko Cziapek albo Czapek) nabył majątek o numerze opisowym 13 (według pierwotnej numeracji 8). W  tym też majątku  w późniejszym czasie urodził się Franciszek Czapek.

gospodarstwo rodzinne Franciszka Czapka, posesja nr 13 - mapa z 1840r.

gospodarstwo rodzinne Franciszka Czapka, posesja nr 13 - google maps stan na 2017r.

Od Bartolomeusza w roku 1705 gospodarstwo przejął jego syn Jan Czapek, który w latach 1727 do 1735 piastował stanowisko wójta. Po śmierci Jana,  aż do 1779 roku, właścicielem majątku o numerze opisowym 13 był jego brat Daniel Czapek. W 1779 roku posiadłość przejął Wacław Czapek, który przedwcześnie zmarł. Był to dziadek Franciszka Czapka, który to jednak nigdy go nie poznał.

Syn Wacława Czapka, a ojciec Franciszka – Jan Czapek przejął posiadłość na własność i zarządzał nim aż do 1813 roku (niektóre źródła donoszą, że aż do 1817 roku), więc jeszcze dwa lata po urodzeniu Franciszka.

Franciszek Czapek miał brata Jana, który urodził się 27. grudnia 1801 roku, i który przejął majątek pod numerem opisowym 13. Widocznie z tego też powodu Franciszek przed swymi dziewiętnastymi urodzinami wyjechał za granicę.  W rodzinie 28. marca 1799 roku urodziła się jeszcze starsza siostra Franciszka, Katarzyna (dane o rodzeństwie Franciszka Czapka zostały wzięte z metryk urodzin wyznawców protestanckiego zboru szwajcarskiego w Czerniłowie (Černilov). Obecnie te informacje znajdują się w SObA w Zámrsku - Okręgowe Archiwum Państwowe i są dostępne w formie cyfrowej.

Rodzina Czapków w Semonicach należała do pierwszych, które zaraz po wydaniu przez Józefa II Edyktu o Tolerancji przeszły na wiarę protestancką.

Ród Walaszków Z Semonic (Valášků).

Pierwsza wzmianka nt. rodu  Valášků z Semonic datowana jest na 1683 rok i jest związana z około dziesięciohektarowym gospodarstwem. Majątek, który nosił numer opisowy 29 (pierwotnie nr 20) kupił Mikołaj Valášek.

W 1716 roku sprzedał posiadłość swojemu synowi, Mikołajowi Valáškovi, a ten przekazał go w 1739 roku swojemu synowi Wacławowi Valáškovi. Wacław zaś sprzedał gospodarstwo w 1775 roku synowi Jiřímu (Jerzemu?) Valáškovi. Jiří miał syna Wacława Valáška (któremu sprzedał majątek w 1809 roku) i córkę Katarzynę, która wyszła za mąż za Jana Czapka i w kwietniu 1811 roku została matką późniejszego zegarmistrza Franciszka Czapka.

Data urodzenia Franciszka Czapka

Po przeanalizowaniu dokumentów historycznych znajdujących się w Okręgowym Archiwum Państwowym w Zamrsku znalazłem dwa wpisy mówiące o dacie narodzin Franciszka Czapka. W obu przypadkach podana jest data 2 kwietnia 1811 roku.

Czescy historycy podają datę 4 kwietnia 1811 roku, datę tę ustalono prawdopodobnie w roku 2009 kiedy to "odkryli" istnienie Franciszka.

Różnica w datowaniu urodzenia może być spowodowana wieloma czynnikami: często wpisywano datę chrztu zamiast daty urodzenia, wpisywano datę urodzenia wstecznie etc. Jak udało mi się ustalić nasi południowi sąsiedzi opierali się tylko na dokumentach, które i ja znalazłem, nie tłumaczy to zatem faktu podawania daty 4 kwietnia zamiast daty 2 kwietnia widniejącej w dokumentach, być może gdzieś wkradł się błąd i był powielany przez kolejne lata.

Jak już wcześniej wspomniałem istnieją dwa wpisy w dwóch oddzielnych księgach narodzin. Pierwszy wpis, prawdopodobnie pierwotny pochodzi ze zbioru ksiąg narodzin kościołów  rzymskokatolickich rejonu Holohlavy. Poniższy zapis mówi, że František Čapek był synem rolnika Jana Čapka i żony rolnika Katarzyny, córki Jiří'ego Valaska. Został ochrzczony przez czernilowskiego pastora protestanckiego (reformowanego) Antoniego. Rodzicami chrzestnymi byli rolnik Karl Bergman i żona rolnika Kateřina Ševčíkova (?) z Černilova (Czernilowa).

wpis z datą urodzenia Franciszka Czapka z księgi narodzin kościołów rzymskokatolickich rejonu Holohlavy

Drugi wpis jest najprawdopodobniej zdublowanym wpisem z poprzedniej księgi, a pochodzi z księgi narodzin ewangelickiej parafii Czernilow:

wpis z datą urodzenia Franciszka Czapka z księgi narodzin ewangelickiej parafii Czernilow

Ciekawostki

Podczas wymiany zdań z czeskimi historykami jeden z Nich wyjawił mi, iż zajmował się historią Semonic i Czapka pominął, ponieważ żaden Czapek nie mieszkał już w Semonicach - były to lata dziewięćdziesiąte dwudziestego wieku. W roku 2009 historycy "odszukali" Czapka - wielkiego zegarmistrza pochodzącego z Czech w angielskiej Wikipedii. Zaczęli poszukiwania rodu Czapków i tak doszli do historii rodu Czapków (której tłumaczenie mogliśmy wcześniej przeczytać) .

Z rozmów dowiedziałem się, iż dla Czechów Czapek był bardziej Polakiem i Francuzem niż Czechem, co mocno mnie zdziwiło, ponieważ spędził w Czechach 18 lat swojego życia (w XIXw. osiemnastolatek był już naprawdę dorosłą osobą) i to Semonicka ziemia wydała ten wspaniały owoc zegarmistrzostwa.

Serdeczne podziękowania dla wszystkich, którzy pomogli mi w dotarciu do informacji o narodzinach Franciszka Czapka, służyli swoją wiedzą i dobrym słowem oraz potrafili skierować do odpowiednich osób, bez nich nie byłoby możliwe ustalenie i podzielenie się z Wami tyloma ciekawymi informacjami nt.  życia Franciszka Czapka.

Dziękuję: pastorowi Radimowi Zarskiemu, Janowi Hammerskiemu i Jirzemu Matejce za okazaną pomoc przy pracy nad artykułem.