K-43 czyli amerykańska technologia w związku radzieckim.

Na początek krótkie wprowadzenie w historię  i powody, które skierowały komunistów do Ameryki.

Najwyższa Rada Gospodarcza, powołana do życia 15 grudnia 1917 roku,  w czerwcu 1918 roku zrezygnowała po przegłosowaniu!!! Lenina z państwowego kapitalizmu na rzecz komunizmu wojennego.

„Państwo – aparat do systematycznego stosowania gwałtu i podporządkowywania ludzi gwałtowi”.

W. I. Lenin – Cytaty.

 Po 30 Miesiącach od wprowadzenia komunizmu wojennego gospodarka radziecka uległa całkowitemu załamaniu. Produkcja przemysłowa praktycznie upadła, ponieważ obniżyła się PIĘCIOKROTNIE. Produkcja rolna z powodu braku artykułów przemysłowych obniżyła się o 40%, panował głód, hiperinflacja wynosiła 200%, pieniądz nic nie znaczył, co spowodowało cofnięcie się do handlu wymiennego. „Czerwony terror”, epidemie i zbrodnie wojenne dziesiątkowały społeczeństwo. Wykształceni Rosjanie, których nie zamordowano, masowo uciekali z kraju. Nieustające bunty chłopskie i strajki robotnicze krwawo tłumiono przez Czeka – władza wymykała się z rąk bolszewików.  21 marca 1921 r. X Zjazd Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) zaowocował utworzeniem popieranej przez Lenina doktryny polityki gospodarczej Rosji Radzieckiej i później ZSRR o nazwie Nowaja ekonomiczeskaja polityka (nowa polityka ekonomiczna) w skrócie NEP.  Oficjalnie podano, iż powodem jej utworzenia była słaba sytuacja Rosji po upadku Cesarstwa Rosyjskiego, co nowemu państwu bardzo utrudniało budowę socjalizmu

Wprowadzenie NEPu zaowocowało wzrostem gospodarki przemysłowej, co m.in. wpłynęło na zwiększone zapotrzebowanie na precyzyjne urządzenia pomiarowe, które do tej pory zaspokajał Trust państwowy o nazwie Gostrest Toczmech. Jednak zasoby, z których korzystał Toczmech (znacjonalizowane przedsiębiorstwa produkcyjne, zarówno krajowe jak i zagraniczne) powoli się kończyły. 21 grudnia 1927 r. Rada Pracy i Obrony przyjęła dekret „W sprawie organizacji produkcji zegarków w ZSRR”. Zaplanowano utworzenie Pierwszej i Drugiej państwowej fabryki zegarków w Moskwie. Ich roczna produkcja, zgodnie z dokumentem, miała wynosić 500 tysięcy zegarków kieszonkowych i tyle samo wahadłowych. W październiku 1928 powołano jedenastoosobową  komisję ds. organizacji przemysłu zegarkowego w ZSRR pod przywództwem  Andreya Bodrov, która to komisja  odwiedziła Szwecję, Niemcy, Austrię, Czechosłowacje  i Francję, aby przeprowadzić wstępne rozmowy o współpracy. Jednak w żadnym z tych krajów nie było zainteresowania  współpracą w organizacji tej gałęzi przemysłu w ZSRR.  Podjęto także próbę podjęcia rozmów ze szwajcarskimi producentami zegarków- tymi samymi, których dokładnie 10 lat wcześniej ograbiono z całego posiadanego na terenach Rosji majątku. Jak nie trudno się domyślić, Szwajcarzy nie tylko nie byli zainteresowani jakimikolwiek rozmowami, ale nawet zabronili wjazdu komisji na terytorium swego kraju.

Komisja po kompletnej porażce w Europie udała się do Ameryki, gdzie odwiedziła około 21 zakładów mechaniki precyzyjnej, w tym 8 fabryk zegarków. Na początku 1929 Andrey Bodrov – szef komisji, poinformował Radę Gospodarczą, że „produkcja zegarków w Ameryce jest na znacznie wyższym poziomie niż w Europie. W przeciwieństwie do europejskiej, amerykańska produkcja  była niemal całkowicie zautomatyzowana”. Bodrov zaproponował zakup używanego sprzętu do wytwarzania zegarków właśnie w tym kraju.  Pomysł spotkał się z akceptacją Stalina i 26.04.1929r. podpisano kontrakt na zakup fabryki  Dueber- Hampden W.C. mieszczącej się w Canton w Ohaio, niedaleko Cleveland  i Ansonia Clock Co. z Nowego Jorku. Podpisano dwa kontrakty – pierwszy na zakup maszyn na sumę 325000$,  drugi na zakup części na sumę 125000$

 Wynajęto też na okres roku 23 pracowników fabryki Hampdena oraz nieokreśloną w dostępnych mi  źródłach liczbę najlepszych pracowników Ansonia Clock, którzy mieli wyszkolić personel w Moskwie. W marcu 1930r. na pokładzie RMS Akwitania ludzie oraz 28 wagonów maszyn i części wyruszyło w podróż do Moskwy.

Zegarek Deuber Hampden z okresu poprzedzającego sprzedaż fabryki do ZSRR

1ГЧЗ – Pierwsza Państwowa Fabryka Zegarków powstała na terenach dawnej wytwórni tytoniu „Czerwona gwiazda" w okresie od kwietnia do września 1930r. Podstawą jej produkcji były maszyny i wyposażenie fabryki Dueber-Hampden, która zajmowała się produkcją zegarków kieszonkowych i już jesienią - 7 listopada 1930r. - z okazji 13 rocznicy Rewolucji Październikowej w Teatrze Rewolucja (obecnie Teatr Bolszoj) zaprezentowano pierwsze wyprodukowane egzemplarze zegarków w  ilości 50 sztuk. Do produkcji w Moskwie wybrano cztery rodzaje mechanizmów. Typ 1, Typ2, Typ3, Typ 4 - czyli wszystkie modele zakupione razem z maszynami  do ich wyrobu. Zdjęcia i zegarki są własnością kolegi znanego na forum pod Nickiem Kris2. Niektóre jeszcze maja amerykańskie oznaczenia na mostkach mechanizmu.

Miano Drugiej Państwowej Fabryki Zegarków otrzymał zakład powstały w 1924r. w wyniku połączenia moskiewskich warsztatów zegarmistrzowskich z fabryką radiotelegrafów. Na jego wyposażenie i początkowy profil produkcji posłużyły maszyny z amerykańskiej fabryki Ansonia Clock, w której produkowano zegary stojące i wiszące. Pierwsze zegarki z logo 2F.Z.  opuściły mury zakładu, podobnie jak 1.F.Z.,  w 1930r. Były to  zegary uliczne i budziki, potem ofertę poszerzono o  ścienne, stojące i biurkowe, zarówno mechaniczne jak i elektryczne. Do 1933r. zegarki kieszonkowe z amerykańskim mechanizmem typ 2 i typ 4 produkowała wciąż istniejąca marka Gostrest Toczmech, której obiekty fabryczne znajdowały się na terenie 2F.Z.  W latach trzydziestych Toczmech został zlikwidowany, a w roku 1936 oferta 2F.Z. powiększyła się o zegarki kieszonkowe. Do produkcji wykorzystywano głównie typ1 i typ3. Zegarki typ 2 i 4 są bardzo rzadkie, prawdopodobnie były wyprodukowane w śladowych ilościach.

Ponizej fotografie z sieci przedstawiające zegarki z logo Toczmech z mechanizmami typ 2 i typ 4

Toczmech typ2

Toczmech typ 4.

Niżej zdjęcia i krótkie opisy zegarków z lat trzydziestych z pierwszej i drugiej państwowej fabryki zegarków, które otrzymałem od Romana, pochodzą z jego kolekcji - najpierw zdjęcie potem opis.

Mój najstarszy K-43  - rzadko spotykany 15 kamieniowy  typ 1 z przyciskiem do zmiany nastawu wskazówek, niektóre części są jeszcze amerykańskie – najłatwiej zauważyć łacińskie litery na mostku balansu. Rok produkcji prawdopodobnie 1931.

Troszkę późniejszy, już bez przycisku, ale nadal mostek balansu z łacińskim oznaczeniem. W tym i w poprzednim przepięknie osadzono kamienie w szatonach. Rok około 1932

Kilka różnych wzorów tarcz i rożne logotypy

Wczesny 7 kamieniowy typ 1. Logo Moskwa CCCP występowało do 1934 roku, od 1935 zmieniono logo na płytach oraz zmieniono kopertę i przebudowano mechanizm, znika amerykański wałek naciągu. Mostek  balansu już opisany cyrylicą. Jak widać po dedykacji wyprodukowany  w 1934 roku

15 kamieniowy typ 1 – późniejsze logo, koperta już tradycyjna, wałek osadzony w mechanizmie, kamienie bez szatonów. Dedykacja mówi, ze jest to zegarek służbowy należący do kolei Jekateryńskiej. Rok około 1935/36

7 kamieniowy typ1, po logo można określić rok produkcji na 1935/36, ale po dedykacji widać, że jest to 1936 rok.

Typ1, 7 kamieni, logo takie jak w 1935 i 1936, taki standard, ale od 1937 roku pojawia się oznaczenie daty produkcji  - cyfry na płycie  3 – 7 to trzeci kwartał 1937.

Typ1, 15 kamieni,  pierwszy kwartał 1939, logo zmienione w 1938 - dodane nad logo litery NKM.

Trzej przedstawiciele 2CzZ

Klasyczny mechanizm i oznaczenia na płytach 2CzZ, w tej fabryce produkowano tylko 15 kamieniowe k-43 i wszystkoe miały wybity rok produkcji – bez kwartału, ten tutaj pochodzi z 1940.

Wiernoje Wremja  z 1GCzZ - pierwszy radziecki chronograf produkowany w latach 1939 – 1941. Mechanizm  to typ1 z dodanym modułem chronografu. Ten mój jest wyprodukowany w pierwszym kwartale 1941r.

 Poniżej oferta Państwowych fabryk zegarków z 1938 r.  W dolnej części każdej ze stron jest podana fabryka ; jak można zobaczyć 1 M.F.Z. oferowała zegarki kieszonkowe z mechanizmem typ 1 i naręczne z mechanizmem typ 3, oraz zegarki samochodowe. Każdy z tych zegarków posiadał nieco inny mechanizm. Natomiast 2M.F.Z. oferowała budziki, chodziki, zegary ścienne i uliczne, zarówno mechaniczne, jak i elektryczne oraz centralne zegary sterujące magistralami zegarów tzw. wtórnych.  Dwa lata przed powstaniem tego katalogu Druga Fabryka zegarków zaczęła też produkcję kieszonek, jednakże w tym katalogu nie są ujęte. Z czasem w ofercie zegarków kieszonkowych najpopularniejszy stał się Typ 1 i to tych zegarków produkowano najwięcej.  Zegarki początkowo składano z części amerykańskich. W 1931 wyprodukowano 70000 sztuk, natomiast w latach 1930 – 1941 powstało 2700000 zegarków. W 1935 roku Fabryka zmieniła nazwę z 1GCzZ na 1MCzZ im. Kirowa (1 Moskiewska Fabryka zegarków im. Kirowa). Poniżej Katalog zegarków z roku 1938.

W 1940r. powstała Trzecia Państwowa Fabryka Zegarków w Penzie, gdzie po zakupie licencji, rysunków technicznych i maszyn produkcyjnych od marki Lip rozpoczęto produkcję zegarków damskich na bazie kalibru Lip t-18. Zegarki początkowo zwane ZIF od logo Fabryki , przyjęły następnie nazwę Zwiezda – Gwiazda.

Poniżej państwowa oferta zegarków z roku 1940. Tym razem widzimy zegarki kieszonkowe oferowane zarówno przez Pierwszą, jak i Drugą Fabrykę Zegarków. Oferty z Trzeciej Państwowej Fabryki nie ujęto, powstała w maju, najprawdopodobniej katalog powstał wcześniej. W katalogu, poza ofertą zegarków kieszonkowych, oferta poszerzyła się również o zegarki samochodowe, także z obu fabryk oraz większy wybór zegarów gabinetowych, ściennych i elektrycznych . W ofercie zawarto także zestaw części zamiennych do wszystkich oferowanych zegarów wraz z cenami. Katalog zawiera 57 stron więc pozwoliłem sobie przedstawić jedynie zegarki kieszonkowe .

W latach 1938 – 41 był również produkowany poniższy zegarek, którego nie ma w żadnym z przedstawionych katalogów. – foto i opis Romana.

Typ 17 - pierwszy w pełni radziecki zegarek, czyli zaprojektowany i wykonany w ZSRR.  Produkowany w latach 1938 – 1941. Dlaczego nazwa Typ 17? Nie mam pojęcia. Nie jest znany żaden inny typ pomiędzy 4 a 17, więc może to typ1 siódmej generacji? Ten tutaj to drugi kwartał 1941r.

Produkcja zegarków została oczywiście prawie całkowicie zatrzymana w latach II wojny światowej. Fabryki były częściowo ewakuowane, głównie na Ural, pozostawiono jedynie wyposażenie niezbędne do produkcji na potrzeby armii.  Pierwsza Moskiewska Fabryka Zegarków wraz z Pierwszym Państwowym Zakładem Precyzyjnych Kamieni Technicznych –TTK-1 ewakuowano do miasta Złotoust gdzie powstała wkrótce Złotoustowska Fabryka Zegarków.

Zdjęcie z kolekcji Romana

Złotoustowskie  K-43 - mechanizmy 15 kamieniowe, tarcze niewiele się różnią, w zasadzie to tylko grubosćią czcionki i napisem Sdiełano w CCCP lub brakiem napisu.

Druga Moskiewska Fabryka Zegarków została ewakuowana do miasta Czystopol w Republice Tatarskiej. W listopadzie 1941r. do Czystopola przybyły pierwsze barki ze sprzętem i 500 pracownikami ewakuowanej Drugiej Moskiewskiej Fabryki Zegarków. Wiosną 1942 r. Cz.F.Z. rozpoczęła masową produkcję zegarków wojskowych. Wkrótce fabryka zasłynęła zegarkami o nazwie Komandirskie oraz Amfibia.

Kolejni przedstawiciele kolekcji Romana - Czystopolska Fabryka Zegarków.

Trzej przedstawiciele CzCzZ – pierwsze co się rzuca w oczy, to zupełnie inne wskazówki niż w 1GCzZ i 2CzZ.

Mechanizm czystoposki z tajemniczym oznaczeniem 5Z - to oznaczenie stosowane było w latach 1942 – 1946 i miało podobno zmylić Niemców odnośnie lokalizacji fabryki. Ten jest z roku 1945.

Te zegarki były również produkowane w srebrnych kopertach, mój niestety ma tylko srebrny dekiel.

Po 1945 r. rozpoczęło się ożywienie branży, która stała się nowym etapem rozwoju fabryk zegarków i instytutów badawczych. Tutaj ważną rolę odegrała Trzecia Państwowa Fabryka Zegarków w Penzie. Tam właśnie na bazie zakupionego przed wojną mechanizmu Lip R-26 powstały w listopadzie 1945 roku pierwsze prototypy zegarków kalibru -26mm (K-26), mechanizm oznaczony później jako 2602.

Ale o tym innym razem……………………………..

Po słowie;

Cały tekst powstał przy współudziale Romana Kowalskiego, który wsparł mnie większością zamieszczonych tu fotografii oraz specyfikacją poszczególnych modeli z podziałem na lata produkcji oraz fabryki, w których powstały.

Bardzo dziękuję za pomoc Roman.

Inne źródła:

http://forum.oldwatch.ru

https://en.wikipedia.org/wiki

http://chasy.ru/forum/

http://zegarkiclub.pl/forum